Chứng kiến cảnh “chộn rộn” ở các Vụ
Khu vực, Bộ Ngoại giao mấy ngày cuối năm, có thể cảm nhận bầu không khí
của thượng đỉnh Trump—Kim sẽ diễn ra sau Tết. Ngày 31/1/2019, Tổng thống
Trump dường như đã xác nhận việc Việt Nam sẽ là địa điểm của hội nghị
thượng đỉnh Mỹ—Triều lần hai giữa ông với Kim Jong-un khi nói với các
phóng viên tại Nhà Trắng [1]: “Tôi nghĩ hầu hết quý vị đều đã biết địa
điểm đó là ở đâu rồi”, và rằng: “Tôi không cho đó là một bí mật gì lớn”.
 |
| Hình chụp hôm 12/6/2018: Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và lãnh tụ Kim Jong Un (trái) của Bắc Hàn ở Thượng Đỉnh Mỹ Bắc Hàn ở Singapore |
Lịch sử vấn đề
Trong
khi đó, món quà năm mới mà Nghị viện châu Âu gửi đến các lãnh đạo Việt
Nam lại chẳng mấy khích lệ, nếu như không muốn nói là “điềm xui” đầu
năm. Mấy bà đầm EU tuyên bố, hoãn EVAFTA do “lỗi kỹ thuật” nhưng rồi lại
nửa kín nửa hở, “nếu không có vấn đề vi phạm nhân quyền thì liệu lỗi kỹ
thuật ấy có xẩy ra?”
Có
thể thấy người Mỹ đã khéo léo đẩy quả bóng nhân quyền sang cho EU để
cảnh tỉnh lãnh đạo Việt Nam rằng họ không thể hành xử tuỳ tiện và coi
thường các giá trị phổ quát, trong khi bản thân lại đang rất cần tranh
thủ sự ủng hộ của thế giới văn minh. Kiểu lịch sự của mấy bà đầm “thép”
này đã gợi lại một nhận xét đầy chua chát của giới nghiên cứu: “Có thể
nói, nước Pháp đã còng tay Việt Nam và dẫn vào thời đại mới”[2].
Là
đơn vị đối tác với Bộ Ngoại giao, tranh thủ liên hoan cuối năm, tôi hỏi
về khả năng dứt điểm “khúc nhôi” ĐTCLVM. Chàng trai trẻ cấp vụ vừa ngửa
mặt “niệm” Chinh Phụ Ngâm “xanh kia thăm thẳm tầng trên”, vừa chỉ tay
lên trời thay cho câu trả lời. Chúng tôi hiểu ngay, khi hiệu lệnh từ
Trung Nam Hải chưa phát ra thì đến ngoại trưởng Phạm Bình Minh cũng
không thể giải đáp được câu hỏi ấy.
Dù
sao ông Minh vẫn được anh chị em trong giới nể trọng, vì phản ứng bộc
trực của ông tại Hội nghị Trung ương, khi có đại biểu chất vấn trách
nhiệm của Bộ Ngoại giao trong việc để cho “quan hệ đối tác chiến lược
Đức—Việt” bị “đóng băng” và “đứt gãy”. Được biết, ông Minh vừa giải
thích, vừa chỉ tay về phía Tổng Bí thư, như khẳng định, Bộ Ngoại giao vô
can trong chuyện ấy.
Nhưng
đối với ĐTCLVM, Bộ Ngoại giao có “vô can”? Câu trả lời có lẽ là
“không!”. Bởi vì, đấy là cả một câu chuyện dài nhiều chương lắm hồi. Mấy
năm trước, ông/bà/con gái Clinton sang tận Việt Nam thưởng thức món
“phở Hà Nội” và cả hai mẹ con Hillary đội “nón lá” đi thăm trại lợn,
phát ngôn bao lời có cánh về mối bang giao Mỹ—Việt đầy duyên nợ (Người
viết lúc ấy tự nhiên lại liên tưởng tới cảnh gia đình Clinton đi thăm
“Trại Súc Vật” của George Orwell).
Thời
điểm lúc bấy giờ, câu chuyện ĐTCLVM hãy còn là một khái niệm tương đối
mới mẻ và giật gân. Nhưng khi cả chủ lẫn khách, ai về nhà nấy, hình như
câu chuyện “phôi phai” dần theo năm tháng. Ban Đối ngoại Trung ương là
cơ quan đảng, thường song hành với Bộ Ngoại giao khi đánh giá những vấn
đề quốc tế và chính sách đối ngoại, trong một lần tham gia bàn tròn trực
tuyến, đã nói về chuyến thăm Mỹ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (từ
ngày 6—10/7/2015). Mấy vị cận thần accompanying Tổng Bí thư đã tiết lộ
một số “bí mật cung đình”.
Trong
các bí mật ấy, có những nội dung được cho là mang ý nghĩa lịch sử, thể
hiện dấu ấn đặc biệt trong quan hệ mà có lẽ nhiều năm sau, thậm chí hàng
thập kỷ sau mới có thể cảm nhận được hết tầm quan trọng của chuyến
thăm[3]. Nghe đến dễ sợ! Nếu không phải là câu chuyện về “đối tác chiến
lược”, không phải là câu chuyện về cảng Cam Ranh, thì không biết có vấn
đề gì khác nữa mà hiệu ứng và tầm ảnh hưởng lại rộng lớn đến nhường ấy.
Chính danh ngôn mới thuận
Thật
ra, ĐTCLVM chỉ là lớp lang bề ngoài. “Vỏ” của cái bánh được “bóc ra”
lúc nào, trên thực tế không quan trọng. Điều quan trọng ở đây là “cái
bánh” ấy “có nhân” gì, quan hệ đối tác chiến lược ấy trong từng khúc
quanh của bang giao Việt—Mỹ mang nội hàm cụ thể gì? Không phải ngẫu
nhiên mà các vị đại sứ “đặc mệnh toàn quyền” của Hoa Kỳ, không rõ chịu
áp lực từ đâu, nhưng lúc nào cũng tuyên bố “như đúng rồi”.
Từ
hồi 2010, đại sứ Michael W. Michalak đã trả lời phỏng vấn nhân dịp Quốc
khánh Mỹ: “Liệu có sự khác biệt gì giữa một mối quan hệ vững mạnh và
sống động với một mối quan hệ được gọi là ‘đối tác chiến lược’?... Chúng
ta đang có một mối quan hệ giữa hai quân đội rất là vững mạnh, quan hệ
giữa hai bộ ngoại giao rất là tốt đẹp rồi, quan hệ giữa hai chính phủ
cũng như quan hệ giữa nhân dân hai nước cũng rất tốt rồi. Vậy quan hệ
của chúng ta thực sự đã là ‘quan hệ đối tác chiến lược’ mặc dù chúng ta
chưa gọi tên nó là như vậy!”[4]
Hình minh hoạ. Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) bắt tay Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng ở Hà Nội hôm 12/11/2017
Hình minh hoạ. Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) bắt tay Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng ở Hà Nội hôm 12/11/2017 AFP
Nhân
dịp lễ Độc lập 4/7/2017, trước sự hiện diện của đại sứ Ted Osius, bà
Tổng Lãnh sự Mỹ ở Sài Gòn Mary Tarnowka còn đi xa hơn thế khi đề nghị
các quan khách nâng cốc chúc mừng “Đối tác chiến lược toàn diện Mỹ—Việt”
ngày càng phát triển. Tuy nhiên, bài toast này sau đó đã bị “gỡ khỏi
mạng”[5]. Ngay đến cả tờ “Thế giới & Việt Nam”, cơ quan chính thức
của Bộ Ngoại giao gần đây cũng có “sự nhầm lẫn cố ý” (?) khi cho chạy
một đầu đề lớn trên mặt báo: Giao lưu nhân dân Việt—Mỹ sau 5 năm thiết
lập “đối tác chiến lược”[6].
Nhưng
có lẽ lời bộc bạch của cựu Thứ trưởng Ngoại giao Lê Công Phụng là gần
với sự thật hơn cả khi ông phát biểu không úp mở trong một lần trả lời
phỏng vấn: “Mỹ rất muốn có ‘quan hệ đối tác chiến lược’ với Việt Nam.
Chúng ta, vì nhiều lý do, đang tính toán mối quan hệ này. Nhưng, theo
tôi, ‘đối tác hợp tác toàn diện’ giữa Việt Nam và Mỹ chỉ là cái tên
thôi, chứ về mặt nội hàm thì không khác với ‘đối tác chiến lược’
lắm”[7].
Từ
khoá ở đây là “vì nhiều lý do” và ông Phụng cho rằng vẫn còn thời gian
để “nhẩn nha”. Tuy nhiên, Phó Tổng thống Mỹ Joe Biden thì lại tỏ ra sốt
ruột khi mượn lời đại thi hào Nguyễn Du để nhắc khéo Việt Nam: “Trời còn
để có hôm nay / Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời”[8]. Phải “vén mây”
thôi đồng chí Thứ trưởng ơi. Không thể cứ đứng đấy mà “kén cá chọn
canh” mãi được đâu! Trong cả đống “lý do” đang cân nhắc, hẳn nhiên việc
thoát khỏi cái “bóng đè” mang tên Trung Quốc là lý do quan trọng bậc
nhất và cũng là cửa ải khó vượt qua nhất.
 |
| Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nâng cốc cùng Phó Tổng thống Mỹ Joe Biden ở Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ hôm 7/7/2015 |
Tận
trong gan ruột, có lẽ Hà Nội và Bắc Kinh đã quá hiểu nhau. Năm nay, “16
chữ vàng” và “bốn tốt” hoàn toàn biến mất khỏi điện mừng giữa hai Tổng
Bí thư, Chủ tịch nước Việt Nam và Trung Quốc nhân dịp Tết Nguyên đán[9].
Người dân Việt thở phào nhẹ nhõm khi sáo ngữ “sự phát triển của nước
này là cơ hội của nước kia”[10] đã không cánh mà bay đúng vào hôm 23
Tết, ngày Táo quân về trời.
Cách
ứng xử của VN gần đây phản ánh sự thay đổi, dù mới chỉ một phần, cái
não trạng của lãnh đạo xứ sở. Chuyển hoá ấy là hệ quả tất yếu bởi những
cú đột nhập táo tợn của TQ vào sâu trong vùng biển VN, đòi chia chác đến
60% tài sản dầu khí. Mặc dầu vậy, để thoát khỏi hiệu ứng bóng đè trong
bối cảnh hiện nay là điều không đơn giản. Ngoại trừ chất vấn của TBT
Nguyễn Phú Trọng đưa ra tại Hội Nghị Ngoại giao lần thứ 30, nhanh chóng
tìm được đáp án nhờ một phép màu nào đó[11]. “Phép màu” ấy rất có thể là
năm nay, Trung Quốc sẽ ép Việt Nam mạnh hơn nữa trên Biển Đông.
Hàng
chục năm sau “hội chứng Đông Âu – Liên Xô”, khả năng trong thời gian
tới sẽ xuất hiện thêm “hội chứng Venezuela”, ngọn cờ đầu “chống Mỹ” ở
Tây Bán Cầu nhưng đang ngập ngụa trong khủng hoảng. Vì thế, lực cản của
quá trình xây dựng ĐTCLVM trong chuyến công du của ông Trump sang Việt
Nam hay ông Trọng sang Mỹ sắp tới (ngoài yếu tố Trung Quốc) còn đến từ
chính nội bộ “đang chia năm sẻ bảy” ở xứ này. Chưa ai đoán trước được
câu trả lời, khi Việt Nam vừa đình hoãn 19 hạng mục giao lưu quốc phòng
Việt—Mỹ.
Những khoảng trống chông chênh
ĐTCLVM
rồi đây nếu thành tựu, sẽ là cặp quan hệ thứ năm có cùng một danh xưng
như bốn cặp bang giao chủ chốt nhất hiện nay là Việt—Trung, Việt—Nhật,
Việt—Ấn và Việt—Nga. Tuy nhiên, đứng về chất lượng chiến lược mà xét thì
ĐTCLVM, dù sinh sau đẻ muộn, vẫn sẽ chiếm ngôi đầu bảng. Và như vậy
trong tương lai gần, VN sẽ có tới “ba cường quốc rưỡi”, tức là Mỹ, Nhật,
Ấn và (một nửa là) Nga để đối trọng với Trung Quốc.
Mọi
con mắt của giới quan sát từ nay sẽ đổ dồn về Việt Nam. Trong khi nền
ngoại giao “thuyền thúng” chưa có biểu hiện gì rõ nét về một cuộc “vượt
vũ môn” thì Hiệp định EVFTA vẫn như một “quả phạt góc nguy hiểm” của EU
treo lơ lửng trước khung thành “đội tuyển” của Nguyễn Phú Trọng. Hiệu
ứng từ thành công của đội nhà tại giải bóng đá châu Á đã không giúp gì
được nền ngoại giao VN, cho dù cả Tổng Trọng lẫn Ngoại trưởng Minh, cùng
với các fan đội tuyển quốc gia đều phấn khích cao độ.
Về
sự liên đới trong bang giao Việt—Trung—Mỹ hiện nay, Trung tâm Dự báo
Chiến lược (Stratfor) đánh giá: “Chính sách của Hà Nội phù hợp với
chiến lược hợp tác lâu dài với các cường quốc bên ngoài để đối
trọng lại Bắc Kinh và tránh né trực tiếp những thách thức từ
nước láng giềng phương Bắc. Nhưng khi Washington quay trở lại
Đông Nam Á và Nhật Bản cũng háo hức theo đuổi một sự hiện diện
lớn hơn trong vùng, thì cái xung lực khu vực của VN lại đặt đất
nước này vào những đường gạch chéo của Bắc Kinh”[12].
Chỉ
có thể xoá “những đường gạch chéo” nói trên bằng một hệ thống đối tác
chiến lược (ĐTCL) ổn định và bền vững. Ấy là nói về đối ngoại. Còn đối
nội, Nghị quyết 39 của Bộ Chính trị hồi đầu năm có đề xuất “thực hiện
công khai, minh bạch, bình đẳng và dân chủ hóa đời sống kinh tế - xã
hội” để nâng cao năng lực quản trị quốc gia[13]. Hệ thống ĐTCL với bên
ngoài và tiến trình dân chủ hoá tự bên trong, nếu được thúc đẩy trong
mối tương quan “tương sinh tương khắc” như vậy thì nền ngoại giao Việt
Nam mới có hy vọng khoả lấp được những khoảng trống chông chênh nguy
hiểm./.
Nguyễn Hoàng
---------------
[1] Theo VOA tiếng Việt, ngày 1/2/2019
[2] Nguyễn Gia Kiểng: “Tổ Quốc Ăn Năn”, Xem tại: https://www.vinadia.org/to-quoc-an-nan-nguyen-gia-kieng/
[3] https://vietnamnet.vn/vn/ban-tron-truc-tuyen/hau-truong-chuyen-tham-my-cua-tong-bi-thu-251776.html
[5] http://www.trungtamwto.vn/tin-tuc/viet-nam-hoa-ky-doi-tac-chien-luoc- toan-dien-ngay-cang-phat-trien-ben-vung
[11] “Trong quan
hệ với các đối tác quan trọng, nhất là với các nước lớn, có những "điểm
nghẽn" nào cần tháo gỡ hoặc khâu "đột phá" nào cần mở ra?” (Nguyễn Phú
Trọng, xem tại à http://baoquocte.vn/toan-van-phat-bieu-cua-tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-tai-hoi-nghi-ngoai-giao-30-76033.html
[12] https://worldview.stratfor.com/article/china-vietnam-military-talks-cut- short-over-disputed-waters
* Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do
(RFA)
Không có nhận xét nào