Đọ sức Việt-Trung tại Biển Đông: Việt Nam có chỗ dựa là Nga?

Tại Hội Nghị Ngoại Trưởng ASEAN mở ra từ ngày 31/07/2019 tại Bangkok, Việt Nam và Mỹ có lẽ là hai nước có tiếng nói mạnh nhất để phản đối vụ Trung Quốc cho tàu vào khảo sát và quấy phá công việc khai thác dầu khí của Việt Nam ngay trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam tại Bãi Tư Chính, ở phía nam Biển Đông. Giới quan sát đặc biệt chú ý là lần này, Hà Nội đã có lập trường kiên quyết rõ nét để chống lại Bắc Kinh, sau hai lần liên tiếp lùi bước vào năm 2017, rồi 2018, trong vụ Repsol.

Một công nhân của công ty Rosneft Vietnam tại khu mỏ Lan Tây ở ngoài khơi Vũng Tàu (Việt Nam) trên Biển Đông. Ảnh tư liệu chụp ngày 29/04/2018.

Một trong những nguyên do giải thích thái độ cứng rắn của Việt Nam vừa được nhà phân tích Bennett Mauray của tạp chí Mỹ Foreign Policy nêu bật trong bài viết: « Đồng minh kỳ lạ của Việt Nam trong cuộc đọ sức với Trung Quốc - Vietnam’s Strange Ally in Its Fight With China », công bố hôm 01/08/2019. Đó là lần này, Hà Nội đã có hậu thuẫn ngầm của Matxcơva, thông qua tập đoàn dầu khí Nga Rosneft, đối tác của Việt Nam trong việc khai thác các mỏ dầu khí tại khu vực Bãi Tư Chính.

Kiên quyết đối đầu với Trung Quốc lần này

Ghi nhận trước tiên của Foreign Policy là Việt Nam đã có phản ứng kiên quyết hẳn lên bất chấp các đe đọa đến từ người láng giềng khổng lồ là Trung Quốc.

Trái với những gì đã xẩy ra hai năm trước đây, khi phải âm thầm hủy bỏ hai dự án liên doanh với tập đoàn năng lượng Tây Ban Nha Repsol dưới áp lực của Trung Quốc, Việt Nam hiện đang yêu cầu Trung Quốc cho rút tàu khảo sát Hải Dương Địa Chất 8 và nhóm tàu hộ tống ra khỏi vùng mỏ dầu khí mà Việt Nam đang hợp tác khai thác. Đối tác lần này của Hà Nội chính là một người bạn cũ, đồng thời là cổ đông chủ chốt trong liên doanh : Chính phủ Nga.

Bối cảnh chung của cuộc đọ sức lần này với Trung Quốc không có nhiều thay đổi so với hai năm 2017 và 2018. Địa bàn tranh chấp vẫn nằm bên trong "đường chín đoạn" của Trung Quốc, một ranh giới mơ hồ mà Bắc Kinh tự vẽ ra để đòi chủ quyền trên gần như toàn bộ Biển Đông.

Các mỏ dầu bị tranh chấp đều ở bên trong bồn trũng Nam Côn Sơn rộng khoảng 35.000 dặm vuông, sâu bên trong vùng 200 hải lý tính từ bờ biển Việt Nam, mà theo nguyên tắc quốc tế là vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Trong khi đó thì bờ biển Trung Quốc cách xa khu vực đến 600 hải lý, khiến cho Bắc Kinh không có lựa chọn nào khác để đòi chủ quyền trên vùng Bãi Tư Chính, ngoài việc viện dẫn đường lưỡi bò.

Tại sao Việt Nam lại lùi bước trước Trung Quốc 2 năm gần đây?

Cho dù vậy, vào năm 2017 và 2018, Việt Nam đã đình chỉ việc khoan dò ở hai lô dầu khí 136/03 và 07/03 dưới sức ép của Trung Quốc. Lý do hủy bỏ không hề được công bố, nhưng các thông tin từ Hà Nội và giới công nghiệp dầu hỏa cho rằng Trung Quốc đã đe dọa đánh chiếm các căn cứ của Việt Nam tại quần đảo Trường Sa, một nơi từng diễn ra những trận hải chiến dữ dội giữa hai bên trong những năm 1980.

Theo Foreign Policy, Việt Nam khi ấy đã cố gắng cứu vãn tình hình an ninh của mình trong bối cảnh đã xuất hiện nhiều hoài nghi về quyết tâm can dự vào khu vực của chính quyền Trump, trong lúc mà Philippines, nước trước đó đi đầu trong việc chống đường chín đoạn của Trung Quốc, lại trở nên chập chờn, sau khi ông Rodrigo Duterte được bầu lên làm tổng thống.

Một lý do khác, theo tạp chí Mỹ, là tập đoàn Tây Ban Nha Repsol chỉ là một công ty tư nhân của một cường quốc thứ yếu, không có thực lực đia chính trị để hỗ trợ Việt Nam.

Đối tác của Việt Nam ở Bãi Tư Chính thực ra là chính phủ Nga!

Bối cảnh lần này hoàn toàn khác. Đối tác của Việt Nam tại Bãi Tư Chính là Rosneft.

Trái với Repsol, Rosneft với chủ nhân là chính phủ Nga, có khả năng vận dụng uy lực để bảo vệ nguồn cung cấp tài chánh cho nhà nước Nga.

Tập đoàn khí đốt Nga Gazprom cũng hoạt động gần đó, cũng như Zarubezhneft một công ty nhà nước hoàn toàn của Nga được thành lập vào năm 1967 mà Vietsovpetro, liên doanh với Tập Đoàn Dầu khí Việt Nam, là tất cả những gì còn lại của ngành khai thác nhiên liệu hóa thạch ở hải ngoại từng rất hùng mạnh thời Liên Xô cũ.

Biển Đông: Nga có lập trường nước đôi đối với Trung Quốc

Đối với Foreign Policy, chính sách của điện Kremlin về Biển Đông chưa bao giờ rõ ràng cụ thể.

Về mặt chính thức, Nga giữ thái độ trung lập, nhưng lại thường ngầm ủng hộ Trung Quốc bằng cách công khai khẳng định rằng các nước không có yêu sách tại Biển Đông không nên xen vào cuộc tranh chấp.

Matxcơva cũng chia sẻ quan điểm chống các định chế phương Tây của Trung Quốc. Vladimir Putin đã nói rằng Nga « ủng hộ lập trường của Trung Quốc », khi Bắc Kinh phủ nhận phán quyết của Tòa Trọng Tài Thường Trực năm 2016 chống lại đường chín đoạn của Trung Quốc.

Tuy nhiên, theo tạp chí Mỹ, nếu những lời hoa mỹ của điện Kremlin có thể hữu ích cho Trung Quốc, thì những hành động của Nga trên biển lại không có lợi lắm cho Bắc Kinh.

Trong vụ Bãi Tư Chính, cho dù là về mặt chính thức, Nga có thể là sẽ không tuyên bố đứng về phía Việt Nam, nhưng các doanh nghiệp Nga lại là các công ty duy nhất hợp tác với Việt Nam để khai thác dầu khí bên trong đường chín đoạn.

Một thách thức đối với Trung Quốc

Đây không phải là một sự thách thức nhỏ, vào lúc mà dân quân biển Trung Quốc tấn công thô bạo vào ngư dân nước ngoài, trong lúc quân đội Trung Quốc thì tìm cách đánh bật Việt Nam ra khỏi các vùng mỏ dầu khí.

Nhìn dưới khía cạnh đó, việc Nga hợp tác với Việt Nam là một hành động khiêu khích Trung Quốc nghiêm trọng (mặc dù ở mức độ thấp), kể cả khi điện Kremlin cẩn thận tránh thu hút sự chú ý đến việc đó.

Đối với Foreign Policy, dĩ nhiên không ai nghĩ là Nga sẽ điều động cả một hạm đội từ Vladivostok xuống Biển Đông để đối đầu với Hải Quân Trung Quốc, nhưng Bắc Kinh sẽ bị mất mát nhiều nếu quá mạnh tay trước Rosneft.

Trung Quốc không thể thẳng tay với Nga

Sáng kiến Một Vành Đai Một Con Đường của Trung Quốc nhằm nối liền Âu Á, sẽ phải thận trọng khi đi qua các vùng mà Nga coi là sân sau của mình.

Hiện đã có khoảng 7 tỷ đô la của Trung Quốc bị kẹt ở Ukraina, nước đang có một cuộc chiến tranh không tuyên bố với Nga ở miền đông. Gruzia, nước có quan hệ không mấy thuận thảo với Nga, cũng quan tâm đến sáng kiến của Trung Quốc. Bắc Kinh cũng đang vung tiền vào những nước bạn của Nga trong Liên Minh Kinh Tế Á-Âu, và một dự án đầy tham vọng để liên kết Kazakhstan với Belarus đã được tiến hành.

Theo đánh giá của Foreign Policy, việc duy trì hòa khí giữa hai cường quốc cần đến sự có đi có lại và nhu cầu giải quyết êm thấm những tranh chấp tất yếu nảy sinh. Do đó, việc khoan dầu chung giữa Nga và Việt Nam ở ngoài khơi bờ biển miền Nam Việt Nam gần như chắc chắn nằm trên bàn đàm phán.

Về phần Trung Quốc, hiện đang bị cô lập do cuộc chiến thương mại với Mỹ và sự buông lơi của phương Tây, nước này cũng không có tâm trạng chống lại cường quốc duy nhất đang muốn có phần mình ở Biển Đông.

Dù lợi ích của Nga không phải là đứng về phía Mỹ để tố cáo chủ nghĩa bành trướng trên biển của Trung Quốc, nhưng điện Kremlin cũng không mấy hứng thú trước khả năng Bắc Kinh giành được quyền kiểm soát Biển Đông, tuyến hàng hải trị giá hàng ngàn tỷ đô la nối liền Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương.

Để bảo vệ nguồn dầu khí bị Bắc Kinh yêu sách, Việt Nam cần gắn với Nga hoặc Mỹ

Về phần Việt Nam, gắn ngành công nghiệp dầu khí của mình với các cường quốc có thể là cơ hội tốt nhất để giữ được một số mỏ dầu khí của mình bên trong đường chín đoạn. Việt Nam chẳng hạn, đã lôi kéo Hoa Kỳ với dự án Cá Voi Xanh của tập đoàn Mỹ ExxonMobil.

Có điều là thành công của chiến lược không còn tùy thuộc vào Việt Nam khi sóng gió lớn nổi lên. Nhưng sức mạnh đàm phán đơn phương của Việt Nam đã bị người láng giềng khổng lồ và càng lúc càng mạnh làm cho suy yếu đi. Trong tình hình đó, dựa vào sư ủng bộ của Matxcơva, hoặc Washington, có thể không lý tưởng, nhưng Hà Nội không còn nhiều lựa chọn nào khác.

(RFI)