Nghiên cứu mới cho thấy các kỹ sư của
Bắc Kinh dường như đã trực tiếp gây ra mức nước thấp kỷ lục ở Thái Lan,
Lào, Campuchia và Việt Nam.
![]() |
Đập Nam Ou 1 ở Bắc Lào do công ty thủy điện lớn nhất của Trung Quốc xây dựng. Ảnh: Sergey Ponomarev chụp cho tờ New York Times |
BANGKOK
- Trong khi Trung Quốc bị coronavirus tấn công vào cuối tháng 2, Bộ
trưởng Ngoại giao, Wang Yi, của nước này đứng trước một đám đông ở Lào,
nơi nông dân và ngư dân trên khắp khu vực sông Mê Kông đang lo âu phải
đối mặt với tình trạng hạn hán tệ nhất chưa từng thấy. Thông điệp của
ông ta là: Chúng tôi cảm thấy nỗi đau của bạn. Bộ trưởng Wang Yi cho
biết Trung Quốc cũng đang phải chịu đựng những điều kiện khô cằn làm cạn
một trong những con sông có nhiều năng suất nhất thế giới.
Nhưng
nghiên cứu mới từ các nhà khí hậu học Hoa Kỳ lần đầu tiên cho thấy
Trung Quốc, nơi sông Mê Kông phát sinh từ cao nguyên Tây Tạng, hoàn toàn
không gặp khó khăn như đã nói. Thay vào đó, các kỹ sư của Bắc Kinh
dường như đã trực tiếp gây ra mực nước thấp kỷ lục bằng cách hạn chế lưu
lượng của con sông.
Ông
Alan Basist, đồng tác giả của bài khảo cứu được in hôm thứ Hai trên
Eyes on Earth, một tổ chức theo dõi tài nguyên nước tuyên bố “Dữ liệu vệ
tinh không nói dối, trong khi cao nguyên Tây Tạng chan hòa nước thì các
quốc gia như Campuchia và Thái Lan đang bị khủng hoảng nặng nề.” Ông
Basist nói thêm là Trung Quốc đang giữ lại một khối lượng nước khổng lồ.
Sông
Mê Kông là một trong những con sông màu mỡ nhất trên thế giới, các dòng
nước giàu chất dinh dưỡng cho ngư nghiệp đã nuôi dưỡng hàng chục triệu
người. Nhưng một loạt các con đập, chủ yếu ở Trung Quốc, đã cướp đi tài
nguyên phong phú của con sông này. Những người sinh sống bằng nghề nuôi
cá nói rằng sản lượng của họ đã giảm nhanh chóng. Các cuộc hạn hán dai
dẳng và lũ lụt bất ngờ đã vùi dập nông dân tơi tả.
Mặc
dù các quốc gia Đông Nam Á phụ thuộc vào thương mại với Trung Quốc,
việc Bắc Kinh kiểm soát thượng nguồn Mê Kông, con sông cung cấp tới 70%
lượng nước cho hạ nguồn trong mùa khô đã gây ra nhiều bất bình. Trong
khi chính phủ Trung Quốc đưa ra một chương trình phát triển toàn cầu mà
họ nói sẽ có lợi cho các đối tác thương mại nghèo hơn, một phản ứng dữ
dội đang gia tăng trong các quốc gia cảm thấy đang bị thua thiệt. Brian
Eyler, giám đốc chương trình Đông Nam Á của Trung Tâm Stimson và tác giả
của Ngày Tàn Của Mê Kông Dũng Mãnh nói “Vấn đề là giới tinh hoa Trung
Cộng coi nước là thứ để họ sử dụng chứ không phải là một tài nguyên để
dùng chung.
Khi
ảnh hưởng địa chính trị gia tăng, các nhà lãnh đạo đã biến Trung Quốc
thành một loại siêu cường khác biệt chỉ quan tâm đến mối quan hệ với các
quốc gia khác theo kiểu hai bên cùng hưởng lợi (win-win), nói theo kiểu
Trung Quốc. Nhưng một số quốc gia, như Sri Lanka và Djibouti, đã rơi
vào điều mà các nhà phê bình lo ngại là bẫy nợ khi các dự án chiến lược
rốt cuộc rơi vào tay Trung Quốc. Các quốc gia khác ở Phi Châu và Á Châu
lo sợ Trung Quốc đơn giản chỉ là một đế quốc mong mỏi hút sạch tài
nguyên thiên nhiên của họ mà không quan tâm đến dân chúng địa phương.
Chainarong
Setthachua, giảng viên và chuyên gia về sông Mê Kông tại Đại học
Mahasarakham ở đông bắc Thái Lan cho biết “Đó là một phần của phát triển
thương mại của Trung Quốc. Dân chúng bình thường mà cách sinh nhai và
thu nhập của họ dựa vào tài nguyên của sông Mê Kông sẽ tự động bị loại
bỏ.”
Ông
Basist và đồng nghiệp Claude Williams dùng mô hình dữ liệu để đo các
thành phần khác nhau của thủy lưu, từ tuyết và băng tan cho đến lượng
nước mưa và độ ẩm của đất. Các nhà khoa học này phát hiện ra rằng qua
hầu hết các năm, dòng chảy tự nhiên không bị chặn của thượng nguồn sông
Mê Kông thay đổi theo như mực nước ở hạ lưu đã được ghi lại tại một trạm
quan trắc ở Thái Lan, trừ các trường hợp ngoại lệ khi các hồ đập ở
Trung Quốc tích lũy hay xả nước.
Trong
quá khứ, khi có một đợt hạn hán theo mùa ở Trung Quốc, năm quốc gia ở
hạ nguồn gồm Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam thế nào cũng
trải qua thiên tai đó. Tương tự, khi có quá nhiều nước ở Trung Quốc, lũ
lụt sẽ xảy ra ở hạ lưu sông Mê Kông.
Nhưng
vào mùa mưa năm ngoái, vận may rủi của hai phần dòng sông đã đối nghịch
một cách ngoạn mục. Phần sông Mê Kông thuộc về Trung Quốc đã hứng được
một khối nước trên trung bình trong khi các quốc gia ở hạ lưu bị hạn hán
đến nỗi nhiều chỗ của dòng sông bị khô hoàn toàn, trơ cả đáy sông nứt
nẻ, ngay cả trong một mùa đáng nhẽ cá đầy sông.
Mực
nước sông thấp chưa từng thấy trước đây tại một trạm quan trắc ở Chiang
Saen phía bắc Thái Lan. Nói chung, trong khoảng thời gian 28 năm họ
nghiên cứu mực nước tại trạm đo này, ông Basist và đồng nghiệp đã tính
rằng các con đập ở Trung Quốc đã giữ lại hơn 125 mét chiều cao của dòng
sông.
Khi
gặp các bộ trưởng ngoại giao khu vực vào tháng 2, ông Wang, bộ trưởng
ngoại giao Trung Quốc cho rằng họ cũng đang bị hạn hán và gợi ý là giới
lãnh đạo Trung Quốc đã rộng lượng bằng cách xả nước xuống hạ lưu, nhất
là vào lúc Bắc Kinh phải đối mặt với sự bùng phát nghiêm trọng của vi
khuẩn Covid-19.
Ông
nói “Chúng tôi đã vượt qua nhiều khó khăn khác nhau để tăng lượng nước
xả mặc dù chính Trung Quốc cũng bị ảnh hưởng bởi hạn hán và thiếu lượng
mưa ở vùng thượng lưu một cách nghiêm trọng.”
Ông Basist không tin điều này.
Ông
ta nói “Bản đồ của chúng tôi cho thấy màu xanh tươi của mặt nước chan
hoà trong Trung Quốc và màu đỏ tươi do hạn hán trầm trọng ở Thái Lan và
Campuchia. Trung Quốc có thể điều tiết lưu lượng sông này qua các con
đập và hình như đó chính là những gì họ đang làm”. Đóng góp thêm vào nỗi
đau ở hạ lưu là những dòng nước được xả bất ngờ từ Trung Quốc, thường
thường xảy ra không báo trước và nhấn chìm mùa màng được trồng gần bờ
sông vì hạn hán.
Ông
Chainarong, thuộc Đại học Mahasarakham cho biết “Hành động xả nước của
Trung Quốc có một lý do chính trị để làm người ta có một cảm tưởng như
họ ban một ân huệ. Họ gây ra thiệt hại, nhưng họ đòi hỏi người ta biết
ơn.”
Trong
khi Mê Kông là nguồn sinh nhai cho dân chúng trong các quốc gia ở hạ
nguồn, sông này chảy xiết qua các khe núi hẹp ở Trung Quốc. Ngoài thủy
điện, các khai thác kinh tế khác đều không thực tiễn. Vì bị ảnh hưởng
bởi các kỹ sư, chính phủ Trung Quốcvào đầu thế kỷ này bắt đầu thúc đẩy
các dự án xây đập trên Lancang, tên của sông Mê Kông nằm trong phần đất
Trung Quốc.
Ngày
nay, đoạn sông nằm trong Trung Quốc về phía Tây Nam bị thọc ngang bởi
11 con đập lớn, tạo ra năng lượng thủy điện nhiều hơn nhu cầu của khu
vực rất nhiều. Những con sông lớn khác bắt nguồn từ vùng băng giá của
Cao nguyên Tây Tạng, như Brahmaputra, một con sông linh thiêng đối với
người theo Ấn Độ Giáo ở Ấn Độ, cũng đã bị chặn ở Trung Quốc.
Sự
dư thừa năng lượng hiện nay là một lý do khiến các nhà môi trường Trung
Quốc đã thành công trong việc thuyết phục chính phủ hoãn kế hoạch xây
đập trên một con sông khác trong khu vực, đó là sông Nu mà nó đổi tên
thành sông Salween khi chảy vào Myanmar.
Dù
ngay cả khi bắt đầu thúc đẩy thủy điện dọc theo sông Mê Kông, Bắc Kinh
đã từ chối tham gia vào Ủy Ban Sông Mê Kông, một nhóm chuyên môn về sức
khỏe của con sông trong khu vực giữa Thái Lan, Campuchia, Việt Nam và
Lào. Trong một cuộc khảo sát do nhóm này thực hiện, các nhà khoa học
cảnh cáo rằng các đập đua nở khắp nơi trên sông Mê Kông có thể giữ lại
97% lượng phù sa chảy vào cửa sông ở Việt Nam. Niwat Roykaew, một nhà tổ
chức cộng đồng và bảo tồn ở miền bắc Thái Lan cho hay là “Dòng sông sẽ
chết.”
Thay
vào đó, Bắc Kinh đã tạo ra sáng kiến Hợp Tác Lancang-Mekong cho riêng
mình và tài trợ xây một trụ sở xa hoa cho cơ quan tại Campuchia, một
quốc gia mà Thủ tướng Hun Sen đã đưa hẳn vào trong quỹ đạo các quốc gia
chư hầu của Bắc Kinh. Các nhà phê bình cáo buộc sáng kiến do Bắc Kinh
tài trợ là một dụng cụ bảo vệ dòng sông thì ít nhưng là cái loa tuyên
truyền cho Trung Quốc trên sông Mê Kông thì nhiều.
Nhưng
ngay cả ông Hun Sen, một nhà độc tài lâu đời nhất Á Châu dường như cũng
bị lung lay bởi tình trạng thiếu nước tai hại ở sông Mê Kông mà nó đã
gia tăng nhanh chóng vào tháng 7 năm ngoái. Bộ năng lượng tuyên bố vào
tháng trước rằng Campuchia đang ngưng các dự án xây đập trên sông Mê
Kông dù chủ yếu được Trung Quốc tài trợ.
Trong
khi đó, lượng lưu trữ nước ở Trung Quốc càng phình to vì nước đá tan
đang được tích tụ trong các hồ thủy điện thay vì chảy qua sông Mê Kông
như đã từng chảy qua trong nhiều nghìn năm.
Ông
Basist nói ”Băng hà là những chương mục ngân hàng chứa nước nhưng với
sự thay đổi khí hậu, nó đang tan rất nhanh. Trung Quốc đang xây dựng các
hộp giữ tiền an toàn ở thượng nguồn sông Mê Kông vì họ biết rằng chương
mục trong ngân hàng cuối cùng sẽ bị cạn và họ muốn giữ nó trong kho dự
trữ.”
Cymbidium chuyển ngữ
(Dân Luận)
Không có nhận xét nào