Foreign Affairs, September/October 2020
Nguyễn Trung Kiên dịch
VỀ TÁC GIẢ
Aaron L. Friedberg là Giáo sư Chính trị học và Quan hệ quốc tế tại Đại học Princeton (Hoa Kỳ).
Sự quản lý yếu kém trong giai đoạn đầu của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đối với đại dịch COVID-19 và những nỗ lực sau đó nhằm khai thác cuộc khủng hoảng đã tạo ra những vấn đề lâu dài cho phần còn lại của thế giới. Nhưng hành vi của ĐCSTQ cũng đã giúp làm rõ mối đe dọa mà Trung Quốc gây ra đối với an ninh, sự thịnh vượng và hạnh phúc của các quốc gia khác. Các cuộc thăm dò dư luận cho thấy hơn 60% người Mỹ thuộc cả hai đảng chính trị hiện có quan điểm tiêu cực về sự lãnh đạo và các ý định của Bắc Kinh, và có thể thấy thái độ tương tự trên toàn thế giới dân chủ. Nhận thức rõ ràng hơn về mối nguy chung này tạo cơ hội cho Hoa Kỳ và các đồng minh hình thành một chiến lược mới và hiệu quả hơn để đối phó với Trung Quốc.
Trong bốn thập kỷ qua, các nền dân chủ phương Tây đã hy vọng rằng việc hợp tác với Trung Quốc sẽ khiến giới lãnh đạo của nước này từ bỏ mọi tham vọng xét lại quyền bá chủ mà họ nuôi dưỡng, và chấp nhận vị trí của đất nước mình như một “bên liên quan có trách nhiệm” trong trật tự quốc tế do Hoa Kỳ dẫn đầu. Người ta cho rằng việc mở rộng dòng chảy thương mại và đầu tư cũng sẽ khuyến khích Bắc Kinh tiến tới con đường cởi mở hơn về kinh tế và chính trị. Chính sách hợp tác này rất hợp lý trên bề mặtcủa nó; đó là một canh bạc hơn là một sai lầm tuyệt đối. Nhưng ngày càng trở nên rõ ràng, sự đánh cược của phương Tây đã thất bại.
Thay vì cởi mở và hòa hoãn, với sự lãnh đạo của Tập Cận Bình, Trung Quốc đang theo đuổi các chính sách áp bức và tàn bạo bất thường ở trong nước và hành động hiếu chiến hơn ở nước ngoài. Trung Quốc đang cố gắng thay thế Hoa Kỳ trở thành quốc gia có kinh tế và công nghệ hàng đầu thế giới và thay thế nước này trở thành cường quốc chiếm ưu thế ở Đông Á. Bắc Kinh đã tập trung nỗ lực khai thác tính cởi mở của các xã hội dân chủ để định hình nhận thức và chính sách của chính phủ các nước đó. Nó đang nỗ lực để khẳng định mình là nhà lãnh đạo của các quốc gia đang phát triển và viết lại các quy tắc và định hình lại các chuẩn mực, tiêu chuẩn và thể chế quốc tế phù hợp với sở thích độc đoán, phi tự do của mình với sự hỗ trợ của các quốc gia đó. Về lâu dài, các nhà cầm quyền của Trung Quốc rõ ràng đang hy vọng rằng họ có thể chia rẽ, làm mất uy tín và làm suy yếu các nền dân chủ, giảm bớt sức hấp dẫn của hệ thống dân chủ, hợp tác với một số, cô lập những số khác và khiến Hoa Kỳ trở thành người đứng đầu của một liên minh đang trên đà suy tàn.
Trung Quốc không chỉ mơ ước như vậy mà còn đang biến giấc mơ thành hành động. Ngoài những sức mạnh ấn tượng của mình, Trung Quốc là chủ nợ lớn và ngày càng gia tăng của các nền kinh tế trên đà tăng trưởng chậm lại với dân số già hóa nhanh cùng hệ thống quản trị dựa vào cưỡng chế đầy tốn kém hơn là sự đồng thuận tự do của người dân. Những khoản nợ này sẽ làm phức tạp các kế hoạch của chế độ và cuối cùng có thể khiến chúng bị trật bánh. Nhưng sẽ là thiếu thận trọng nếu cho rằng điều này sẽ sớm xảy ra hoặc sẽ xảy ra theo cách riêng của nó.
Đẩy Bắc Kinh khỏi con đường xét lại trật tự hiện tại, đương nhiên sẽ đòi hỏi các biện pháp phòng thủ. Trước sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc, Hoa Kỳ và các đồng minh cần tăng cường khả năng phòng thủ trước các hành động xâm lược hoặc cưỡng bức quân sự công khai. Họ cũng phải làm nhiều hơn nữa để bảo vệ nền kinh tế của họ trước sự bóc lột cũng như xã hội và hệ thống chính trị của họ khỏi sự xâm nhập và lật đổ.
Nhưng phòng thủ tốt hơn một mình sẽ không đủ. Một chiến lược hiệu quả cũng phải có một thành phần tấn công mạnh mẽ; nó phải được thiết kế để xác định và khai thác các lỗ hổng của chế độ ĐCSTQ thay vì chỉ phản ứng lại các hành động của nó hoặc cố gắng phù hợp với thế mạnh của nó. Một tư thế phản ứng thuần túy có thể phù hợp để đối phó với một đối thủ non trẻ, yếu hơn rất nhiều, nhưng nó không thể thành công trước một đối thủ hùng mạnh và hiếu chiến như Trung Quốc. Do đó, ngay cả khi ngăn chặn các nỗ lực của Bắc Kinh tiến tới các mục tiêu của nó, Hoa Kỳ và các đồng minh do đó phải tìm cách giành lại thế chủ động.
Mục đích của cách tiếp cận này phải gồm hai mặt: thứ nhất, phủ nhận các mục tiêu trước mắt của Bắc Kinh, làm gia tăng chi phí, làm chậm sự phát triển quyền lực và ảnh hưởng của Trung Quốc, đồng thời giảm bớt mối đe dọa mà nước này có thể gây ra đối với các nền dân chủ và hệ thống quốc tế mở; và thứ hai, bằng cách chứng tỏ sự vô ích của chiến lược hiện tại của Trung Quốc, nhằm thay đổi tính toán của giới tinh hoa cầm quyền, buộc họ cuối cùng phải suy nghĩ lại về cả chính sách đối ngoại và đối nội của họ. Việc này sẽ mất thời gian và với những khuynh hướng và cam kết rõ ràng của Tập, thành công có thể phụ thuộc vào những thay đổi trong dàn lãnh đạo cao nhất của ĐCSTQ.
Như sách trắng của Hội đồng An ninh Quốc gia mà Nhà Trắng phát hành vào tháng 5 vừa qua đã lưu ý, sẽ là ngu ngốc nếu đặt tiền đề cho chiến lược của Hoa Kỳ về việc “xác định một trạng thái kết thúc cụ thể cho Trung Quốc”. Nhưng Washington không cần phải theo chủ nghĩa định mệnh. Ngay cả khi họ thừa nhận rằng tương lai của Trung Quốc không phải do Hoa Kỳ quyết định, Hoa Kỳ và các đồng minh nên nói rõ hy vọng về những cải cách sâu sắc hơn, một ngày nào đó sẽ thay đổi tính cách cơ bản của chế độ. Các nền dân chủ không nên dao động khi khăng khăng rằng các giá trị phổ quát trên thực tế tồn tại và tất cả mọi người, kể cả công dân Trung Quốc, đều được hưởng các quyền và tự do từ những giá trị đó. Bất cứ điều gì ít hơn sẽ là sự phản bội nguyên tắc, kể cả đối với những người ở Trung Quốc - những người luôn giữ vững niềm tin này.
NHÀ NƯỚC LÊNIN-NÍT TRONG TRẬT TỰ TỰ DO
Kể từ khi thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 1949, các nhà lãnh đạo của quốc gia này đã cảm thấy bị đe dọa từ bên trong và bên ngoài. Mối nguy hiểm chính luôn là Hoa Kỳ, nước mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc coi là đã hành động không mệt mỏi để kiềm chế đất nước của họ, ngay cả khi họ đã nghiêm túc nói về sự can dự. Theo quan điểm của Bắc Kinh, Hoa Kỳ đã tìm cách bao vây Trung Quốc bằng vòng vây của một liên minh. Nó cũng đã thách thức tính chính danh và gây nguy hiểm cho sự tồn tại của hệ thống độc đảng theo chủ nghĩa Lenin của ĐCSTQ bằng cách tuyên bố sự tồn tại của một trật tự quốc tế tự do dựa trên các nguyên tắc trái ngược với sự cai trị độc tài.
Đối mặt với những mối đe dọa này, ĐCSTQ đã theo đuổi ba mục tiêu thiết yếu: duy trì quyền lực chính trị độc tài, khôi phục Trung Quốc trở về đúng vị trí là cường quốc thống trị ở châu Á, và thể hiện tính ưu việt của hệ thống xã hội chủ nghĩa bằng cách biến đất nước thành một tay chơi toàn cầu thực sự giàu có, đầy quyền lực và ảnh hưởng, mà cuối cùng sẽ vượt qua Hoa Kỳ. Mặc dù những mục tiêu này không thay đổi theo thời gian, nhưng sự tự tin của Bắc Kinh vào khả năng đạt được chúng là có. Sau một thời gian tương đối yên ổn, chế độ giờ đây cảm thấy đủ mạnh để đẩy lùi, không chỉ chống lại sức mạnh vật chất và sự hiện diện vật chất của Hoa Kỳ và các đồng minh dân chủ của họ, mà còn chống lại mối đe dọa ngầm của các lý tưởng dân chủ tự do đang âm thầm trỗi dậy tại Trung Quốc.
Một bước ngoặt trong quá trình này đã xảy ra ngay sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Nền kinh tế toàn cầu gần như sụp đổ đã làm dấy lên sự đan xen giữa lo lắng và lạc quan trong giới tinh hoa của ĐCSTQ, làm sâu sắc thêm nỗi lo sợ về khả năng duy trì tăng trưởng và nắm giữ quyền lực của chính họ, đồng thời tự thuyết phục mình rằng Hoa Kỳ và các nền dân chủ tự do khác đã bước vào thời kỳ suy tàn. Bắc Kinh đáp trả bằng sự đàn áp và chủ nghĩa dân tộc trong nước, chủ nghĩa trọng thương và sự hiếu chiến ở nước ngoài. Những xu hướng này trở nên rõ rệt hơn nhiều sau khi Tập lên nắm quyền vào năm 2012. Dưới thời Tập, ĐCSTQ cuối cùng đã từ bỏ lời khuyên “thao quang dưỡng hối [giấu mình chờ thời]” của Đặng Tiểu Bình.
Bất chấp sự ngạo mạn của mình, Tập luôn có cảm giác vội vã. Ông nhận thức sâu sắc về nhiều vấn đề của đất nước mình. Các chiến lược gia của ĐCSTQ trong một thời gian cũng đã đoán trước rằng sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc cuối cùng sẽ gây ra sự đối trọng từ các quốc gia khác. Theo họ, nếu một phản ứng như vậy đến quá sớm, nó có thể ngăn cản khả năng tiếp cận công nghệ và thị trường phương Tây của Trung Quốc, ngăn chặn sự trỗi dậy của nước này trước khi nước này có thể đạt được mức độ tự lực đủ lớn.
Không giống như các cường quốc mới nổi khác trước kia, chẳng hạn như Hoa Kỳ, vốn đã thiết lập sự thống trị trong khu vực trước khi theo đuổi tham vọng toàn cầu của họ, Trung Quốc đang cố gắng thực hiện cả hai điều này cùng một lúc. Sự kết hợp của các loại công cụ được sử dụng thay đổi theo khoảng cách địa lý. Đối với các quốc gia láng giềng, Bắc Kinh đang mở rộng các khả năng chống tấn công và hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân của mình trong nỗ lực làm suy yếu độ tin cậy của các đảm bảo an ninh của Hoa Kỳ và làm suy yếu mạng lưới các liên minh dân chủ dựa vào Hoa Kỳ. Nhưng bởi vì khả năng thể hiện sức mạnh quân sự của Trung Quốc với các vùng địa lý xa còn hạn chế, Trung Quốc càng đi ra xa biên giới của mình, thì nước này càng phải dựa vào các công cụ khác - cụ thể là các hoạt động kinh tế và ảnh hưởng chính trị.
Với các nền dân chủ công nghiệp tiên tiến, Bắc Kinh muốn duy trì nguyên trạng, mà họ cho là thuận lợi, càng lâu càng tốt. Bắc Kinh tìm cách ngăn cản các nước này thực hiện các chính sách cứng rắn hơn bằng cách nêu bật lợi ích của việc tiếp tục hợp tác và chi phí của xung đột tiềm tàng. Nó muốn họ tin rằng họ phải đối mặt với sự lựa chọn giữa một mặt là tiếp tục thu lợi nhuận và hợp tác trong các vấn đề như biến đổi khí hậu và các bệnh truyền nhiễm, mặt khác là bóng ma đáng sợ của chủ nghĩa bảo hộ, phi hạt nhân hóa và Chiến tranh Lạnh mới. Chế độ này hy vọng rằng các nền dân chủ sẽ lựa chọn lời hứa hợp tác, do đó bảo vệ quyền tiếp cận của Trung Quốc với thị trường và công nghệ phương Tây, vốn vẫn là yếu tố cần thiết cho mục tiêu trở thành siêu cường công nghệ cao của Trung Quốc.
Với Sáng kiến Vành đai và Con đường khổng lồ, một mạng lưới các dự án cơ sở hạ tầng trải dài khắp châu Á, Trung Đông, châu Phi và châu Mỹ La-tinh, Trung Quốc tìm cách đảm bảo các nguồn tài nguyên, khai thác thị trường mới và mở rộng phạm vi ảnh hưởng về quân sự của mình. Nhưng Bắc Kinh cũng đặt mục tiêu củng cố vị thế tự xưng là lãnh tụ của phương Nam toàn cầu. Từ bỏ sự miễn cưỡng trong quá khứ bị coi là thách thức ý thức hệ đối với phương Tây, giờ đây họ công khai đưa ra sự kết hợp giữa nền chính trị độc tài và kinh tế bán thị trường như một hình mẫu cho các quốc gia muốn noi theo, như cách nói của Tập, “tăng tốc phát triển trong khi vẫn duy trì sự độc lập”.
ĐCSTQ cũng đang tận dụng các mối quan hệ của mình với giới tinh hoa trong thế giới đang phát triển để giành được ảnh hưởng trong các tổ chức quốc tế (như Tổ chức Y tế Thế giới) và khuyến khích các nước đang phát triển tham gia vào các nhóm mới mà nó có thể dễ dàng thống trị hơn. Từ chối cái mà ông gọi là “cái gọi là giá trị phổ quát” của dân chủ tự do và nhân quyền, Tập đã tuyên bố mong muốn xây dựng một “cộng đồng vận mệnh chung” không mang tính phán xét, trong đó Trung Quốc đương nhiên sẽ dẫn đầu.
Ở một mức độ không được đánh giá cao, phương Nam toàn cầu dường như là trung tâm trong chiến lược của ĐCSTQ. Các nhà cầm quyền của Trung Quốc có thể không muốn thống trị thế giới, nhưng như nhà phân tích Nadège Rolland đã lập luận, họ khao khát một “quyền bá chủ một phần, lỏng lẻo và dễ dẫn dắt” trên phần lớn thế giới. Lấy một trang từ cẩm nang lấy nông dân làm trung tâm của Mao Trạch Đông, các nhà lãnh đạo ngày nay cũng có thể tin rằng họ có thể “bao vây các thành phố từ vùng nông thôn,” tập hợp các quốc gia nghèo hơn để đẩy lùi ảnh hưởng của một phương Tây bị chia rẽ, mất tinh thần và đang suy tàn.
MỘT CÁI BẪY THÔNG QUA HỢP TÁC
Lập trường cạnh tranh hơn đối với Trung Quốc không loại trừ việc hợp tác với Hoa Kỳ khi các lợi ích hội tụ. Nhưng Washington không nên nuôi hy vọng. Các đề xuất có vẻ hợp lý mà Hoa Kỳ tham gia vào “cạnh tranh có trách nhiệm” hoặc “hợp tác trong khi cạnh tranh” đã bỏ qua tâm lý về ‘một trò chơi có tổng bằng không’ của các nhà cầm quyền hiện tại của Trung Quốc và đánh giá thấp tham vọng của họ. Khi việc xử lý sai của ĐCSTQ đối với đợt bùng phát COVID-19 trở nên đơn giản, chỉ vì điều phối chính sách xuyên quốc gia là đáng mong muốn, thì không có nghĩa là nó sẽ xảy ra. Các chính phủ dân chủ phải tránh cái bẫy quen thuộc là cho phép triển vọng hợp tác hấp dẫn được ưu tiên hơn mức độ cần thiết cấp bách của cạnh tranh.
Các nền dân chủ cũng không nên lo lắng rằng các chính sách cứng rắn hơn sẽ trao quyền cho phe hiếu chiến trong ĐCSTQ. Tại thời điểm này, không có bằng chứng nào cho thấy phe ôn hòa đang nắm quyền. Sự phản đối dai dẳng đối với đường lối hiện tại của Tập có nhiều khả năng buộc ông phải thay đổi hơn là tiếp tục như cũ. Bất kỳ ai trong phe hiếu chiến đang nắm quyền đều phải bị làm mất uy tín trước khi các thành viên trong phe ôn hòa xuất hiện.
Đối mặt với sự phản kháng lớn hơn đối với các hành động của mình, Bắc Kinh chắc chắn sẽ đổ lỗi cho “các thế lực thù địch nước ngoài” và thổi phồng luận điệu về chủ nghĩa yêu nước của mình. Nhưng đây là những chiến thuật quen thuộc đã được triển khai ngay cả khi nếu Hoa Kỳ cúi xuống và lùi lại phía sau để tìm cách hòa giải. Bắc Kinh sẽ đánh trống bỏ dùi dù Washington và các đồng minh hành xử như thế nào. Tất cả những gì các nền dân chủ có thể làm là truyền đạt một cách rõ ràng nhất có thể rằng lập trường cứng rắn hơn của họ nhằm phản ứng lại các chính sách sai lầm của giới lãnh đạo ĐCSTQ.
Ngoài việc thổi phồng các diễn ngôn của mình, chế độ của Tập có thể tạo ra các cuộc khủng hoảng, vừa để kích động nhân dân trong nước vừa để ngăn cản các cường quốc nước ngoài thách thức nó. Đây là một mối nguy hiểm thực sự, như cuộc giao tranh hồi tháng Sáu ở biên giới Trung Quốc-Ấn Độ đã gợi ý, nhưng không nên phóng đại. Mặc dù thiên về chiến lược, ĐCSTQ nhìn chung vẫn thận trọng trong các chiến thuật của mình. Nó không có khuynh hướng tấn công một cách mù quáng hoặc tham gia vào các cuộc đối đầu mà nó có lý do để sợ rằng nó có thể thua hoặc có thể bị mất kiểm soát. Tuy nhiên, một chiến lược gây áp lực lớn hơn lên Bắc Kinh phải đi kèm với khả năng phòng thủ được tăng cường và sức răn đe mạnh mẽ hơn.
CHIẾN TRƯỜNG CHÂU Á
Điểm khởi đầu cho một chiến lược thành công của Hoa Kỳ nằm ở việc duy trì ưu thế trong trạng thái cân bằng về sức mạnh quân sự ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Nếu Trung Quốc có thể kiểm soát vùng biển ngoài khơi bờ biển của mình và gây nghi ngờ đủ mức về sự đảm bảo an ninh của Hoa Kỳ, họ sẽ có thể định hình lại quan hệ với các nước láng giềng trên biển theo cách nâng cao sức mạnh trong khi giải phóng nguồn lực để theo đuổi các mục tiêu ở các khu vực khác. Chẳng hạn, việc xâm lược Đài Loan có thể giúp Trung Quốc kiểm soát một số khả năng sản xuất công nghệ cao mà nước này cần để củng cố quân sự và kinh tế của mình.
Sẽ đặc biệt khó khăn cho Washington trong việc cân bằng quân sự trong thời điểm ngân sách quốc phòng thắt chặt hơn, nhưng điều đó có thể làm được. Các nhà hoạch định của Lầu Năm Góc sẽ phải chuyển các nguồn lực khan hiếm ra khỏi Trung Đông và châu Âu và sang Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đồng thời tăng cường hợp tác với các đồng minh trong khu vực (đặc biệt là Australia và Nhật Bản) và các đối tác dân chủ (bao gồm Ấn Độ và Đài Loan). Họ cũng cần ưu tiên phát triển và mua với số lượng lớn các loại vũ khí tương đối rẻ tiền, chẳng hạn như tên lửa thông thường tầm xa, các phương tiện không người lái và tàu ngầm, có thể bù đắp cho các khoản đầu tư đáng kể của Trung Quốc vào khả năng phòng phủ và tấn công tầm khu vực cùng sự gia tăng hoạt động của các tàu hải quân của Trung Quốc.
Một chiến lược thành công để cạnh tranh quân sự lâu dài với Trung Quốc cũng phải có yếu tố tấn công. Đầu tư nhiều hơn vào tàu ngầm hải quân là một lĩnh vực có nhiều hứa hẹn về mặt này. Bằng cách nâng cấp các năng lực vốn đã đáng kể của mình trong lĩnh vực này, Hoa Kỳ và các đồng minh sẽ làm nổi bật khả năng Trung Quốc bị phong tỏa hàng hải. Điều đó có thể củng cố xu hướng của Bắc Kinh trong việc xây dựng các đường ống dẫn trên bộ và cơ sở hạ tầng giao thông không vì mục đích kinh tế. Nó cũng sẽ buộc Trung Quốc đầu tư nhiều hơn vào chiến tranh chống tàu ngầm - một lĩnh vực kinh doanh tốn kém và khó khăn mà hải quân của họ có ít kinh nghiệm. Vì những lý do tương tự, Hoa Kỳ và các đồng minh nên cải tiến khả năng của mình để thực hiện các cuộc tấn công chính xác bằng tên lửa hành trình tàng hình, tên lửa đạn đạo thông thường và phương tiện vận chuyển siêu thanh. Điều này có thể khiến các nhà hoạch định Trung Quốc vung tiền vào các boongke ngầm và hệ thống phòng thủ tên lửa và phòng không, bao gồm cả các căn cứ trên đảo mới được xây dựng và có khả năng dễ bị tổn thương ở Biển Đông, thay vì chi tiêu nhiều hơn cho các lực lượng tấn công của họ. Các khoản đầu tư như vậy của Hoa Kỳ và đồng minh nên được thiết kế để chuyển hướng một phần lớn hơn ngân sách quân sự của Trung Quốc sang các khả năng ít đe dọa hơn đối với Hoa Kỳ và các đồng minh và tránh xa những khả năng tương tự.
TRÒ CHƠI TĂNG TRƯỞNG
Các nền dân chủ trên thế giới đã mở cửa cho các nền kinh tế và xã hội của họ với Trung Quốc với giả định rằng làm như vậy sẽ khiến hệ thống của Trung Quốc hội tụ với hệ thống của họ. Thay vào đó, giờ đây họ thấy mình dễ bị tổn thương trước một nhà nước khổng lồ và hùng mạnh vốn đang từ chối các giá trị, đồng thời đe dọa sự thịnh vượng và an ninh của họ.
Trong lĩnh vực kinh tế, điều được yêu cầu không phải là sự tách rời hoàn toàn mà là sự tách rời một phần, một sự điều chỉnh lại đáng kể các chính sách thương mại và đầu tư có tính đến ba yếu tố. Đầu tiên, trong tương lai gần, Bắc Kinh sẽ không từ bỏ các chính sách có vấn đề về ăn cắp công nghệ, trợ cấp cho ngành công nghiệp và hạn chế tiếp cận thị trường của mình. Bất chấp luận điệu đôi bên cùng có lợi, các nhà lãnh đạo Trung Quốc là những người theo chủ nghĩa trọng thương; họ coi các mối quan hệ kinh tế là một ‘cuộc đấu tranh có tổng bằng không’ [người này thắng bởi người kia thua], trong đó mục tiêu chủ yếu không phải là cải thiện phúc lợi của công dân mà là nâng cao sức mạnh của ĐCSTQ và của quốc gia. Thứ hai, do bản chất của hệ thống Trung Quốc và học thuyết “hợp nhất dân sự-quân sự” của Bắc Kinh, ngay cả các công ty tư nhân trên danh nghĩa cũng phải được coi là công cụ của nhà nước. Và cuối cùng, một Trung Quốc do ĐCSTQ cai trị không chỉ đơn thuần là một đối thủ kinh tế mà còn là một đối thủ địa chính trị và ý thức hệ.
Trước thực tế đó, Hoa Kỳ và các nước công nghiệp tiên tiến khác không được coi Trung Quốc chỉ là một đối tác thương mại khác. Làm như vậy chỉ đẩy nhanh sự gia tăng sức mạnh của Trung Quốc trong khi làm suy yếu nền tảng của chính họ. Các nền dân chủ không nên làm gì để giúp Bắc Kinh dễ dàng duy trì sự phát triển của mình nếu không có những cải cách sâu rộng theo hướng tự do dân chủ và cởi mở.
Để tự vệ trước sự giám sát hoặc phá hoại, Washington và các đồng minh phải hạn chế vai trò của các công ty Trung Quốc trong việc xây dựng mạng lưới công nghệ thông tin và cơ sở hạ tầng nhạy cảm khác, đồng thời ngăn họ thu thập thêm dữ liệu cá nhân của công dân. Các nền dân chủ cũng cần hạn chế sự phụ thuộc vào Trung Quốc đối với một số nguyên liệu và hàng hóa sản xuất quan trọng, sử dụng các ưu đãi thuế để khuyến khích đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Nếu ĐCSTQ tiếp tục sử dụng thương mại như một vũ khí, các nền dân chủ sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài việc hạn chế sự phụ thuộc tổng thể của họ vào thị trường Trung Quốc.
Vì lý do quân sự và thương mại, Hoa Kỳ cần phải bảo tồn và mở rộng lợi thế của mình trong công nghệ cao. Điều này sẽ đòi hỏi sự kết hợp giữa phòng thủ và tấn công, chạy nhanh hơn để dẫn đầu và hành động nhiều hơn để khiến Trung Quốc chậm lại. Để thúc đẩy đổi mới công nghệ, chính phủ Hoa Kỳ cần đầu tư nhiều hơn vào giáo dục và nghiên cứu cơ bản, khuyến khích hợp tác nhiều hơn với khu vực tư nhân và áp dụng các chính sách nhập cư nhằm thu hút nhân tài từ khắp nơi trên thế giới. Đồng thời, Washington phải làm việc với các quốc gia cùng chí hướng để giảm tốc độ các ý tưởng và công nghệ được phát triển đầu tiên trong các phòng thí nghiệm đại học, công ty và chính phủ của họ lan truyền sang Trung Quốc. Những nỗ lực này sẽ không ngăn cản Trung Quốc tiến lên, nhưng chúng sẽ làm chậm tiến độ và buộc Trung Quốc phải chịu nhiều chi phí đổi mới công nghệ hơn.
Một số cách để Trung Quốc có được công nghệ rõ ràng là bất hợp pháp. Hoa Kỳ phải tăng cường thực thi các luật hiện hành chống trộm cắp tài sản trí tuệ và gián điệp mạng, nhưng cũng nên đi xa hơn và trừng phạt những người vi phạm bằng thuế quan đối với các sản phẩm của họ và hạn chế khả năng huy động vốn của họ trên thị trường tài chính Hoa Kỳ. Với các hoạt động trọng thương và ý định thù địch của Bắc Kinh, ngay cả các công ty Trung Quốc không vi phạm pháp luật cũng phải chịu sự giám sát chặt chẽ hơn và các hạn chế đặc biệt. Các khoản đầu tư được đề xuất từ Trung Quốc cần được sàng lọc chặt chẽ và nên áp đặt các giới hạn chặt chẽ hơn đối với việc xuất khẩu các công nghệ quan trọng, chẳng hạn như máy móc và phần mềm cần thiết để sản xuất chất bán dẫn cao cấp. Washington đã đạt được những bước tiến trong những lĩnh vực này, nhưng lại có xu hướng đơn phương làm như vậy. Việc thực hiện các biện pháp này trên cơ sở đa phương sẽ mang lại lợi ích cho Hoa Kỳ.
Nhìn chung, Hoa Kỳ phải từ bỏ giấc mơ xây dựng một nền kinh tế toàn cầu hội nhập toàn diện. Thay vào đó, nó nên làm việc với các quốc gia có cùng chí hướng để xây dựng lại và củng cố một hệ thống thương mại tự do một phần, trong đó tất cả các bên tham gia thực sự tuân thủ các nguyên tắc cởi mở giống nhau và bảo vệ lợi ích của họ trước những hệ thống không cởi mở. Đây là cách tốt nhất để thúc đẩy thương mại giữa các nền dân chủ và giảm sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc - buộc nước này phải trả giá cho các hành vi kinh tế xấu xa của mình, và có lẽ, với đủ thời gian và áp lực, sẽ thuyết phục được Bắc Kinh thay đổi.
BẢO VỆ CÁC XÃ HỘI MỞ
ĐCSTQ khai thác sự cởi mở của các xã hội tự do và đặc biệt là cam kết của họ đối với tự do ngôn luận. Việc nó sử dụng các nền tảng mạng xã hội bị cấm ở Trung Quốc để truyền bá thông tin sai lệch về COVID-19 ở phương Tây chỉ là minh họa gần đây nhất cho hiện tượng này. Nhiều hoạt động gây ảnh hưởng của Bắc Kinh tinh vi hơn. Trong nỗ lực định hình nhận thức của giới tinh hoa nước ngoài, tổ chức này thu hút họ tham gia vào các dự án kinh doanh có lãi, thuê luật sư và nhà vận động hành lang địa phương để thu hút họ, và quyên góp hào phóng cho các viện nghiên cứu và trường đại học có ảnh hưởng mà họ thường xuyên lui tới.
Hầu hết các hoạt động này là hợp pháp ở Hoa Kỳ, và nhiều hoạt động là dấu ấn của một xã hội tự do. Tuy nhiên, các quy tắc chặt chẽ hơn được yêu cầu rõ ràng trong một số lĩnh vực nhất định. Các cựu thành viên Quốc hội, sĩ quan quân đội và quan chức ngành hành pháp nên bị cấm vận động hành lang cho các công ty từ các quốc gia (chẳng hạn như Trung Quốc) mà chính phủ Hoa Kỳ đã xác định là đe dọa tới an ninh quốc gia. Và các tổ chức tư nhân như các viện nghiên cứu độc lập và trường đại học phải công khai những khoản tài trợ mà họ nhận được từ các đơn vị nước ngoài.
Ngoài việc thông qua các đạo luật mạnh mẽ hơn, các nền dân chủ nên tập trung vào việc nâng cao nhận thức của công chúng về những gì mà ĐCSTQ gọi là chiến thuật “Mặt trận thống nhất”. Những điều này thường liên quan đến việc sử dụng các tổ chức bán chính thức hoặc các cá nhân Trung Quốc để tiếp cận với các tổ chức và người có ảnh hưởng ở các quốc gia mục tiêu. Thông tin sẵn có hơn về mối liên hệ giữa các trung gian này và các cơ quan của ĐCSTQ sẽ giúp giảm thiểu rủi ro thao túng. Các đối tác của họ trong các nền dân chủ cũng phải hiểu rằng ở Trung Quốc ngày nay, không có cái gọi là viện nghiên cứu, quỹ tư nhân, trường đại học hoặc công ty thực sự độc lập.
Hệ thống giáo dục đại học của Hoa Kỳ là một tài sản quý giá đặc biệt thu hút mọi người từ khắp nơi trên thế giới. Mặc dù đại đa số sinh viên và nhà nghiên cứu từ Trung Quốc không gây ra mối đe dọa nào, nhưng sự thận trọng đòi hỏi những hạn chế đối với những người có liên kết với Quân Giải phóng Nhân dân hoặc các cơ quan khác trong bộ máy an ninh của Trung Quốc. Các nhà khoa học và kỹ sư chọn chấp nhận tài trợ và chia sẻ chuyên môn của họ thông qua các chương trình tuyển dụng nhân tài của Bắc Kinh, dù là công dân Trung Quốc hay công dân Hoa Kỳ, sẽ bị cấm tham gia vào các dự án do chính phủ Hoa Kỳ tài trợ. Và để trực tiếp áp đặt chi phí đối với tầng lớp tinh hoa của ĐCSTQ, Washington nên hạn chế cấp visa giáo dục và các loại visa khác cho các quan chức của ĐCSTQ có liên quan đến vi phạm nhân quyền hoặc các hoạt động gây nguy hiểm và các mối đe dọa khác, cùng với các thành viên trong gia đình của họ.
Thách thức đối với Hoa Kỳ và các xã hội tự do khác là thực hiện tất cả những điều này trong khi vẫn cởi mở nhất có thể đối với từng công dân Trung Quốc có lý do chính đáng để học tập, làm việc và sinh sống tại quốc gia của họ. Sự cởi mở liên tục giúp giảm bớt những tuyên bố của ĐCSTQ rằng các nền dân chủ phương Tây ‘gây sự’ với người dân Trung Quốc, hơn là với chính phủ của họ.
CHIẾN THẮNG TRONG CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN
Khi đại dịch lan rộng khắp các nước đang phát triển, nó sẽ tạo cơ hội cho Trung Quốc tăng cường ảnh hưởng sâu rộng ở đó. Nếu các quốc gia đã nhận các khoản vay thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường không thể trả nợ cho các bên cho vay Trung Quốc vì họ bị virus tấn công, Bắc Kinh có thể thu giữ các tài sản có giá trị hoặc tài nguyên thiên nhiên mà họ lấy làm tài sản thế chấp. Hoặc nó có thể tìm cách tích lũy vốn chính trị và đạt được lợi thế ngoại giao trong tương lai, bằng cách thương lượng lại các khoản vay theo các điều kiện có lợi hơn.
Bắc Kinh đang ở trong tình thế chật vật. Nếu nó khăng khăng yêu cầu trả nợ ngay lập tức bất chấp cuộc khủng hoảng hiện tại, nó cần phải chịu trách nhiệm về những khó khăn thêm vào đó. Mặt khác, nếu một số con nợ của họ vỡ nợ, các ngân hàng Trung Quốc sẽ bị thua lỗ và Tập có thể phải đối mặt với những lời chỉ trích mới ở trong nước vì những cuộc phiêu lưu đầy tốn kém của ông ở nước ngoài. Dù thế nào, Hoa Kỳ và các nền dân chủ tiên tiến khác phải đảm bảo rằng sự hỗ trợ mà các thể chế quốc tế dành cho các quốc gia đang chịu tổn thương sẽ không được chuyển trực tiếp đến Bắc Kinh, mà sẽ giúp các quốc gia này thoát khỏi vấn đề do chính họ tạo ra.
Trung Quốc phải bị vạch mặt bởi các hoạt động bóc lột của mình. Bắc Kinh dị ứng với những cáo buộc rằng họ tham gia vào “ngoại giao bẫy nợ”, một ác cảm có thể được củng cố bằng sự giám sát liên tục, đặc biệt là từ các nhà báo độc lập và các tổ chức phi chính phủ địa phương. Chính phủ và các tổ chức phi chính phủ ở các nền dân chủ tiên tiến có thể khiến các nước đang phát triển chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc tốt hơn bằng cách giúp củng cố các thể chế xã hội dân sự này.
Washington không thể phản đối mọi hoạt động bành trướng của Trung Quốc tại các nước đang phát triển, cũng như không nên cố gắng làm như vậy. Một số khoản đầu tư của Trung Quốc sẽ gây lãng phí, những khoản khác có thể gây ra phản ứng dữ dội tại địa phương và một số thậm chí có thể lôi kéo Bắc Kinh vào các cuộc phản loạn hoặc các cuộc xung đột vũ trang tốn kém khác. Khi các bước đi đầu tiên của Trung Quốc trong thế giới đang phát triển khiến Bắc Kinh phải gánh chịu những gánh nặng mới và tạo ra những lỗ hổng mới, Washington và các đồng minh không nên cản đường. Đồng thời, để ngăn các nước đang phát triển tiếp tục bị lôi kéo vào quỹ đạo của Trung Quốc, các nền dân chủ phải có điều gì đó tích cực để cung cấp. Điều đó có thể bao gồm viện trợ, hỗ trợ y tế, cấp thêm visa giáo dục và cải thiện khả năng tiếp cận thị trường của các nước đang phát triển này. Các chính phủ phương Tây cũng nên làm việc với các tổ chức quốc tế đã được thành lập và các nhà đầu tư tư nhân để tài trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng được xây dựng theo tiêu chuẩn cao, sử dụng lao động địa phương và với các điều kiện tài chính hợp lý. Ở đây, cũng như các lĩnh vực khác, mục tiêu phải là giành lại thế chủ động hơn là chỉ phản ứng lại các hành động của Trung Quốc.
TÀI TRỢ CHO CUỘC CHIẾN CHÍNH TRỊ
Đối với tất cả các khoản đầu tư của mình vào việc kiểm soát thông tin, trong giai đoạn đầu của đợt bùng phát COVID-19, Trung Quốc đã không thể ngăn chặn các bình luận quan trọng và hình ảnh gây tổn hại lưu hành trong nước. Các nhà chức trách nhanh chóng giành lại được sự kìm kẹp của mình, khiến những người chỉ trích im lặng và tung ra một loạt những lời tự khen ngợi, kể lại chi tiết về tình trạng hỗn loạn ở các quốc gia khác và thông tin sai lệch về nguồn gốc của virus. Tuy nhiên, toàn bộ diễn biến này đã nêu bật tầm quan trọng mà ĐCSTQ nhấn mạnh trong việc định hình cách người dân suy nghĩ và phát ngôn về hành động của ĐCSTQ và những khó khăn khi thực sự phải làm như vậy.
Các nền dân chủ không nên từ bỏ nỗ lực thâm nhập vào lĩnh vực thông tin được kiểm soát chặt chẽ của Trung Quốc. Họ nên tiếp tục đầu tư vào các phương pháp vượt qua “Vạn Lý Tường Lửa”. Nhưng các chiến dịch ngoại giao công khai và sự ủng hộ bằng mồm không phải là cách tiếp cận đúng đắn. Thay vào đó, mục tiêu phải là khuếch đại tiếng nói chỉ trích của Trung Quốc và cho phép thông tin chính xác về những gì đang xảy ra bên trong biên giới của Trung Quốc chảy ngược vào trong nước. Trước khi đại dịch bắt đầu, công chúng Trung Quốc đã lo ngại về sự tham nhũng của ĐCSTQ, sự đối xử bất công với công dân bình thường và các khoản đầu tư lãng phí ra nước ngoài. Đặc biệt nếu sự phục hồi kinh tế sắp tới diễn ra chậm, thì sự bất mãn về tất cả những vấn đề này chắc chắn sẽ tăng lên. Nếu chế độ cảm thấy buộc phải chi nhiều tiền hơn để đối phó với sự bất bình đang gia tăng — bằng cách giải quyết nhu cầu thực sự của người dân Trung Quốc hoặc bằng cách chi tiêu nhiều hơn cho an ninh nội bộ — thì chế độ sẽ phải chuyển hướng các nguồn lực khan hiếm khỏi việc theo đuổi các mục tiêu bên ngoài của nó.
Ngày càng có nhiều công nhận rằng hành vi có vấn đề của Trung Quốc bắt nguồn từ đặc điểm của chế độ của nước này, như một thông cáo của Liên minh Châu Âu đã chỉ ra vào năm 2019, là “đối thủ mang tính hệ thống” của phương Tây dân chủ tự do. Ngoài việc nêu bật những điểm khác biệt ngăn cách họ với một Trung Quốc độc tài, Hoa Kỳ và các nước cùng chí hướng cần phải khẳng định lại cam kết của họ đối với những lý tưởng chung của họ. Trừ khi các nhà lãnh đạo của họ có thể trình bày rõ ràng và đáng tin cậy những nguyên tắc đó và hành động theo chúng, các nền dân chủ sẽ tiếp tục tan rã, giống như những gì Bắc Kinh vẫn đang hy vọng.
Hoa Kỳ và các đồng minh của nó phải chuẩn bị sẵn sàng để thực hiện cuộc tấn công mà các nhà lý luận của ĐCSTQ mô tả là cuộc đấu tranh giành “quyền lực ngôn luận” - cuộc chiến của những diễn ngôn mang tính đối đầu trực tiếp. Các nền dân chủ không chỉ nên đẩy lùi những tuyên bố sai trái của Bắc Kinh về phương Tây; họ cũng phải trực tiếp tấn công câu chuyện xuyên tạc của nó về chính nó. Không thể phủ nhận những thành tựu vật chất của Trung Quốc trong vài thập kỷ qua là rất ấn tượng. Nhưng chúng đã được hoàn thành nhờ sự hỗ trợ của những người lao động và nông dân được trả lương thấp và bất lực về chính trị, với cái giá phải trả rất lớn đối với môi trường tự nhiên, và với sự giúp đỡ vô giá của các nước công nghiệp tiên tiến. Những nỗ lực của ĐCSTQ nhằm thay thế “quyền phát triển” bằng những quan niệm được chia sẻ rộng rãi về quyền con người tạo ra lớp vỏ mỏng manh cho sự đàn áp tàn bạo của nó. Các nhà cầm quyền của Trung Quốc sống trong nỗi sợ hãi của chính người dân của họ; họ cố gắng thực thi những gì mà họ gọi là “ổn định xã hội”, chi hàng tỷ USD cho lực lượng an ninh nội bộ và các chương trình giám sát công nghệ cao. Tuyên bố rằng hệ thống của họ vượt trội hơn, rằng sự phát triển của nó là không thể ngăn cản, hoặc rằng nó cung cấp một mô hình đáng mơ ước cho những quốc gia khác, tất cả những điều ấy đều đáng bị vạch trần.
Ngược lại, đối với tất cả những thiếu sót của mình, các nền dân chủ có truyền thống lâu đời về sự linh hoạt, khả năng đổi mới, sự thích ứng và tự làm mới kéo dài hơn hai thế kỷ. Họ đã đạt được tiến bộ vật chất bền vững đồng thời cho phép công dân của họ tự do bày tỏ ý kiến và lựa chọn các nhà lãnh đạo của họ. Không cần phải nói, trường hợp của nền dân chủ tự do sẽ càng hấp dẫn hơn nếu bản thân sự mẫu mực của nó được cho là đang gặt hái những lợi ích từ tự do, thịnh vượng và an ninh mà họ hứa hẹn, thực hành các đức tính mà họ rao giảng và mở rộng bàn tay cho những quốc gia muốn đi theo một con đường tương tự.
CUỘC CHƠI CÒN DÀI
Hiện tại, Hoa Kỳ đang không sẵn sàng tận dụng sự hiếu chiến của Bắc Kinh. Chính quyền Trump xứng đáng được ghi nhận vì đã biến chính sách đối với Trung Quốc của Hoa Kỳ theo hướng thực tế hơn. Nhưng trong gần 4 năm qua, Tổng thống đã gây gổ với bạn bè và đồng minh của Hoa Kỳ, tỏ ra không có khả năng thuyết phục về các giá trị dân chủ và từ chối chỉ trích Bắc Kinh vì những vi phạm nhân quyền nghiêm trọng . Tất cả những điều này đã làm suy yếu vị trí dẫn đầu của Hoa Kỳ trong liên minh đẩy lùi Trung Quốc. Trong khi đó, quyết định của Tổng thống để đưa Trung Quốc trở thành trung tâm trong chiến dịch tái tranh cử của mình, đổ lỗi cho Bắc Kinh về tất cả những khó khăn do đại dịch gây ra, đã dập tắt một số nỗ lực ban đầu trong hợp tác lưỡng đảng trong Quốc hội. Tuy nhiên, thực tế là các Đảng Dân chủ và Cộng hòa hiện đang cáo buộc nhau tỏ ra mềm mỏng với Trung Quốc và cạnh tranh để đưa ra lập trường cứng rắn hơn cho thấy một sự đồng thuận đã bắt đầu hình thành.
Nếu Hoa Kỳ và các đồng minh của nó có thể tham gia vào cuộc kháng cự lâu dài, các nhà lãnh đạo của Trung Quốc cuối cùng có thể buộc phải xem xét lại con đường hiện tại của họ. Tuy nhiên, hiện tại, Tập và các đồng nghiệp của ông dường như tin rằng họ đang được một số nước hậu thuẫn và rằng, trong bất kỳ trường hợp nào, họ không có lựa chọn nào khác ngoài việc tiến lên phía trước. Sẽ mất thời gian và nỗ lực để thuyết phục họ, hoặc những người kế nhiệm họ, rằng mục tiêu của họ là không thể đạt được và họ nên duy trì một lập trường bớt hung hăng hơn.
Một sự thay đổi trong vị trí lãnh đạo cao cấp của ĐCSTQ, sự xuất hiện của một nhóm lãnh đạo mới được thuyết phục về sự cần thiết phải thực hiện một cách tiếp cận mới, có thể mang đến một sự thay đổi trong chiến thuật và có lẽ là xoa dịu căng thẳng. Nhưng vấn đề có thể nằm sâu hơn thành phần hiện tại của Ban Chấp hành Trung ương ĐCSTQ. Trước những bất an không thể lay chuyển của ĐCSTQ, tham vọng thái quá và khát vọng kiểm soát đang ám ảnh Đảng này, thật khó để thấy làm thế nào mà một Trung Quốc mà ĐCSTQ tiếp tục nắm giữ quyền lực tuyệt đối lại có thể cùng tồn tại thoải mái trong một thế giới nơi các nền dân chủ tự do vẫn mạnh mẽ và thống nhất. Giả sử các nền dân chủ kiên nhẫn hợp tác với nhau, cho đến khi Trung Quốc thay đổi, thì tất yếu cuộc chơi này sẽ diễn ra trong một khoảng thời gian dài.
(Nguồn: https://www.foreignaffairs.com/.../ccp-answer-aggression)
https://rethinkingourfuture.blogspot.com
Không có nhận xét nào