Đăng Đài /Tạp chí Luật Khoa
26/5/2025
"... Việc hoàn tất đàm phán giữa Trung Quốc và ASEAN diễn ra trong bối cảnh căng thẳng thương mại toàn cầu chưa hạ nhiệt. Tháng 4/2025, Mỹ áp đặt mức thuế đối ứng lên hầu hết các đối tác thương mại, với mức thuế cao nhất lên tới 145% đối với hàng hóa Trung Quốc [10] và lần lượt là 46%, 49%, 32% và 24% đối với Việt Nam, Campuchia, Indonesia và Malaysia. [11]
Mặc dù các mức thuế này đã được tạm hoãn trong 90 ngày (cho đến tháng Bảy), nhưng sự bất ổn và tâm lý quan ngại vẫn bao trùm khu vực. Trong bối cảnh này, CAFTA 3.0 được xem là một công cụ chiến lược để Trung Quốc và ASEAN giảm thiểu tác động từ các chính sách bảo hộ của Mỹ".
Tay xiết chặt tay giữa bão thương chiến: ASEAN, Trung Quốc và CAFTA 3.0. Nguồn ảnh: Global Trade Review, Xinhua, CCTV. Đồ họa: Thiên Tân / Luật Khoa.
CAFTA 3.0 là bước đi chiến lược để Trung Quốc và ASEAN đối phó với chủ nghĩa bảo hộ và thúc đẩy hội nhập kinh tế, song thành công của nó phụ thuộc vào sự đoàn kết và tự chủ của ASEAN.
Khu vực Thương mại Tự do Trung Quốc – ASEAN (China-ASEAN Free Trade Area, hay còn gọi là CAFTA) được ký kết vào năm 2002 tại Hội nghị Thượng đỉnh Trung Quốc – ASEAN lần thứ sáu tại Phnom Penh (Campuchia) và có hiệu lực từ năm 2010.
Mục tiêu của CAFTA là thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại và tạo ra một thị trường chung giữa các quốc gia trong khu vực, vốn gồm những nền kinh tế năng động.
Ngoài việc thúc đẩy tự do hóa thương mại khu vực, một động lực khác khiến Trung Quốc xúc tiến CAFTA là vì nước này mong muốn biến khu vực phía Tây kém phát triển (chủ yếu là Quảng Tây, Vân Nam, Trùng Khánh, và Tứ Xuyên) thành một trung tâm thương mại quốc tế hấp dẫn hơn. [1]
Được xem như một trong những khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới giữa các nước đang phát triển, CAFTA đã liên tục được nâng cấp với thỏa thuận phiên bản 2.0 được ký kết vào năm 2015 và có hiệu lực vào năm 2019. [2]
Ngày 21/5, Trung Quốc và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã hoàn tất các cuộc đàm phán nâng cấp CAFTA lên phiên bản 3.0, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quan hệ kinh tế khu vực. Bộ Thương mại Trung Quốc ca ngợi đây là “một thành tựu mang tính bước ngoặt trong việc cùng nhau duy trì và thúc đẩy thương mại tự do”. [3]
Bổ sung ba lĩnh vực kinh tế mới nổi
CAFTA là một trong những khu vực mậu dịch tự do lớn nhất thế giới, bao phủ một khu vực có dân số hơn 2 tỷ người và tổng GDP hơn 22 nghìn tỷ USD. Từ khi thành lập, CAFTA đã tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại giữa Trung Quốc và ASEAN, giảm hoặc xóa bỏ thuế quan đối với hơn 90% hàng hóa. [4]
Thỏa thuận nâng cấp lần này có chín chương mới, lần đầu tiên giới thiệu ba lĩnh vực mới nổi là kinh tế số, kinh tế xanh, và kết nối chuỗi cung ứng. CAFTA 3.0, dự kiến sẽ được ký chính thức trước khi kết thúc năm 2025, kỳ vọng trở thành một hiệp định thương mại tự do toàn diện, hiện đại, cùng có lợi, giúp thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực và chuỗi cung ứng. [5] Những yếu tố này phản ánh xu hướng hiện đại hóa thương mại toàn cầu, từ tích hợp cơ sở hạ tầng số đến thúc đẩy hợp tác trong năng lượng tái tạo.
Giáo sư Feng Gui tại Học viện Kinh tế Tài chính Quảng Tây (Trung Quốc) nhận định, việc kết thúc đàm phán CAFTA 3.0 là minh chứng cho sự hợp tác trên khắp Nam bán cầu; CAFTA 3.0 cũng sẽ giúp tăng cường đáng kể hợp tác Trung Quốc – ASEAN liên quan đến năng lực công nghiệp, công nghệ và thương mại; đồng thời thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và công nghiệp hóa của các nước ASEAN. [6]
Ma Jianchun, chủ tịch Hiệp hội nghiên cứu Tổ chức thương mại thế giới Trung Quốc, cho rằng hợp tác Trung Quốc – ASEAN gửi đi tín hiệu rõ ràng và quan trọng tới thế giới rằng chủ nghĩa đa phương và thương mại tự do luôn là chìa khóa cho sự phát triển toàn cầu. [7]
Alvin Ang, nghiên cứu viên cao cấp thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Chính sách của Brunei, cho biết các nền kinh tế nhỏ như Brunei tham gia vào các hiệp định thương mại không chỉ để tìm kiếm vốn nước ngoài mà còn để được hướng dẫn và hỗ trợ, đảm bảo các khoản đầu tư này mang lại kết quả có ý nghĩa. [8] CAFTA 3.0 được kỳ vọng sẽ mang lại cơ hội hội nhập lớn hơn cho các quốc gia ASEAN, vốn là những nền kinh tế vừa và nhỏ.
Đồng quan điểm trên, Tengku Zafrul Abdul Aziz, Bộ trưởng Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Malaysia, nhấn mạnh rằng niềm tin rằng cột mốc này “sẽ đóng vai trò là động lực quan trọng cho tăng trưởng bền vững và khả năng cạnh tranh của ASEAN”. [9] Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang đứng trước nhiều thử thách thì tăng cường năng lực kinh tế của ASEAN thông qua hội nhập khu vực đang là ưu tiên của Hiệp hội.
Đúng thời điểm?
Trong bối cảnh chiến tranh thương mại với Mỹ leo thang, đặc biệt với các chính sách thuế quan có qua có lại của Tổng thống Mỹ Donald Trump, hiệp định này không chỉ củng cố vị thế của Trung Quốc tại khu vực mà còn mang lại nhiều cơ hội cho các quốc gia ASEAN.
Việc hoàn tất đàm phán giữa Trung Quốc và ASEAN diễn ra trong bối cảnh căng thẳng thương mại toàn cầu chưa hạ nhiệt. Tháng 4/2025, Mỹ áp đặt mức thuế đối ứng lên hầu hết các đối tác thương mại, với mức thuế cao nhất lên tới 145% đối với hàng hóa Trung Quốc [10] và lần lượt là 46%, 49%, 32% và 24% đối với Việt Nam, Campuchia, Indonesia và Malaysia. [11]
Mặc dù các mức thuế này đã được tạm hoãn trong 90 ngày (cho đến tháng Bảy), nhưng sự bất ổn và tâm lý quan ngại vẫn bao trùm khu vực. Trong bối cảnh này, CAFTA 3.0 được xem là một công cụ chiến lược để Trung Quốc và ASEAN giảm thiểu tác động từ các chính sách bảo hộ của Mỹ.
Các cơ sở hạ tầng số được kỳ vọng sẽ thắt chặt các kết nối giữa Trung Quốc và ASEAN, kinh nghiệm của Trung Quốc trong phát triển cơ sở hạ tầng số cũng có thể hỗ trợ công nghệ cho các quốc gia ASEAN, đồng thời tạo ra nhiều cơ hội hơn cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. [12]
Đối với Trung Quốc, hiệp định này giúp củng cố vai trò là trung tâm kinh tế khu vực, đặc biệt khi xuất khẩu từ quốc gia này sang Mỹ chịu áp lực từ thuế quan. Theo ước tính, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa thương mại của Trung Quốc sang Mỹ đạt khoảng 438,95 tỷ USD trong năm 2024, con số này sẽ giảm đáng kể nếu chính quyền Trump quyết định áp thuế trở lại với hàng hóa Trung Quốc. [13]
Trong khi đó, thương mại với ASEAN, đối tác thương mại lớn thứ hai của Trung Quốc, có thể bù đắp phần nào thiệt hại. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN đạt 586,52 tỷ USD, tăng 12%. [14] Các lĩnh vực như thương mại điện tử và năng lượng xanh, được nhấn mạnh trong CAFTA 3.0, hứa hẹn sẽ mở ra các thị trường mới và thúc đẩy đầu tư song phương.
Đối với ASEAN, hiệp định này mang lại cơ hội đa dạng hóa thị trường và giảm phụ thuộc vào Mỹ. Ví dụ, Việt Nam, một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi thuế quan của Mỹ (46%), có thể tận dụng CAFTA 3.0 để tăng xuất khẩu điện tử, lên đến 126,5 tỷ USD và đóng góp hơn 1/3 vào tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước trong năm 2024. [15]
Tương tự, các quốc gia như Indonesia và Thái Lan, vốn đang nỗ lực đàm phán thuế quan với Mỹ, có thể tìm thấy một kênh để tăng cường sự ổn định kinh tế thông qua hợp tác chặt chẽ hơn với Trung Quốc.
Tuy nhiên, vẫn còn một số thách thức.
Thách thức và con đường phía trước
Thứ nhất, sự thiếu đoàn kết trong ASEAN có thể làm suy yếu hiệu quả của hiệp định. Malaysia, với vai trò chủ tịch ASEAN, đã kêu gọi một mặt trận thống nhất chống lại các chính sách thuế quan của Mỹ. [16] Nhưng thực tế cho thấy các quốc gia thành viên đang chạy đua để đạt được các thỏa thuận song phương với Washington hơn là tìm kiếm một giải pháp chung của cả khối, dù điều này chắc chắn là không hề dễ dàng. Việc này có thể dẫn đến cạnh tranh nội khối, làm giảm sức mạnh tập thể của ASEAN.
Thứ hai, sự phụ thuộc ngày càng lớn vào Trung Quốc có thể khiến một số quốc gia ASEAN rơi vào thế bất lợi về địa chính trị. Thế nhưng, việc nghiêng quá nhiều về phía Mỹ có thể khiến các nước ASEAN bị Trung Quốc cô lập. Trong khi đó, tăng cường quan hệ với Bắc Kinh đòi hỏi các quốc gia ASEAN phải cân bằng chiến lược để tránh bị phụ thuộc quá mức.
Không chỉ vậy, hiệu quả của CAFTA 3.0 phụ thuộc vào khả năng thực thi và phê chuẩn của các quốc gia thành viên. Mặc dù các cuộc đàm phán đã hoàn tất, việc ký kết và triển khai hiệp định đòi hỏi sự đồng thuận và phối hợp chặt chẽ, điều mà ASEAN thường gặp khó khăn do sự đa dạng về lợi ích kinh tế và chính trị, nhất là trong bối cảnh căng thẳng ở Biển Đông và những lợi ích khác biệt giữa các quốc gia trong tổ chức.
Để tận dụng tối đa CAFTA 3.0, Trung Quốc và ASEAN cần tập trung vào việc xây dựng các tiêu chuẩn chung trong các lĩnh vực mới như kinh tế số và kinh tế xanh.
Ví dụ, việc tích hợp hệ thống thanh toán điện tử và tiêu chuẩn hóa chuỗi cung ứng có thể giúp giảm chi phí giao dịch và tăng tính cạnh tranh. Đồng thời, ASEAN cần phát triển một chiến lược thống nhất để đàm phán với Mỹ (chẳng hạn thống nhất các “giới hạn” cho sự nhượng bộ hay cùng nêu cao vai trò của ASEAN và khu vực trong các cuộc đàm phán với Washington), thay vì chạy đua song phương, để tránh bị kẹt giữa lằn ranh của hai siêu cường.
***
Trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ – Trung, CAFTA 3.0 không chỉ là một công cụ kinh tế mà còn là một tuyên bố chiến lược về hợp tác thương mại giữa Trung Quốc và ASEAN. Thành công của hiệp định sẽ phụ thuộc vào khả năng Bắc Kinh và Hiệp hội cân bằng lợi ích, vượt qua sự khác biệt nội bộ, và điều hướng khéo léo (như tách biệt giữa lợi ích kinh tế và các khác biệt về tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông).
https://luatkhoa.com/2025/05/tay-xiet-chat-tay-giua-bao-thuong-chien-asean-trung-quoc-va-cafta-3-0/
Không có nhận xét nào