Hoàng Mai /Tạp chí Luật Khoa
20/5/2025
| Nguồn ảnh: Cổng thông tin điện tử Quốc hội. |
Về mặt pháp lý, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) có gì đặc biệt hơn Hội Chơi chim mà lại được hiến định hẳn trong Hiến pháp?
MTTQVN, với tư cách là một tổ chức tự nguyện của người dân, đúng ra có địa vị pháp lý không hơn, cũng không kém một hội chơi cá cảnh, một câu lạc bộ nhảy đầm, hay một hiệp hội chơi golf. Nó thuộc về không gian dân sự, tự sinh, tự diệt, hiến pháp chỉ có vai trò bảo vệ cho quyền tồn tại và hoạt động của nó – như với mọi hội đoàn khác – chứ không thể hiến định sự tồn tại và hoạt động của nó và biến nó thành một tổ chức đặc biệt.
Nhưng đó là thực tế lập hiến từ Hiến pháp 1980 đến nay. Đây là thao tác lập hiến vốn chỉ dành cho các thiết chế nhà nước, chẳng hạn Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án Nhân dân, Viện kiểm sát Nhân dân, Hội đồng Bảo hiến, Kiểm toán Nhà nước, v.v. Tuy vậy, MTTQ và các tổ chức như Đoàn Thanh niên, Công đoàn xưa nay lại được hiến định.
Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 2013, dù với mục đích chính là sắp xếp lại hệ thống chính quyền địa phương, cũng có những sửa đổi đáng chú ý liên quan đến MTTQVN. [1]
Bên cạnh các sửa đổi trong các Điều 110-115 liên quan đến chính quyền địa phương như dự kiến, dự thảo này đồng thời cũng có những đề xuất dường như nhằm củng cố vai trò của MTTQVN trong hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN).
Dự thảo sửa đổi Điều 9 Hiến pháp 2013 thêm quy định “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là bộ phận của hệ thống chính trị của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo…”
Dự thảo sửa đổi Điều 9 và 10 Hiến pháp lần này cũng nhấn mạnh vai trò của MTTQVN đối với các tổ chức chính trị xã hội, đặc biệt là công đoàn: “Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam là các tổ chức chính trị – xã hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, […] được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.” (Dự thảo Điều 9)
“Công đoàn Việt Nam là tổ chức chính trị – xã hội của giai cấp công nhân và của người lao động được thành lập trên cơ sở tự nguyện, trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.” (Dự thảo Điều 10)
So sánh với các Hiến pháp trước đây, đây sẽ là lần đầu tiên một văn bản hiến pháp xác quyết sự lãnh đạo của ĐCSVN đối với MTTQVN, một “bộ phận của hệ thống chính trị.” [2]
MTTQVN xuất hiện lần đầu tiên trong Hiến pháp 1980, với “các chính đảng” là một phần của mặt trận, chứ không nhắc đến sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản đối với Mặt trận: [3]
Hiến pháp 1992 và các phiên bản sửa đổi năm 2001 và 2013 không còn nhắc đến “các chính đảng” trong Điều 9. [4]
Bên cạnh việc xác quyết vai trò của MTTQVN trong hệ thống chính trị-xã hội dưới sự lãnh đạo của ĐCSVN, dự thảo sửa đổi cũng có thêm các quy định về vai trò phản ánh ý kiến của Nhân dân: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam […] tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; thể hiện ý chí, nguyện vọng và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; phản ánh ý kiến, kiến nghị của Nhân dân đến các cơ quan nhà nước;…” (Điều 9 Dự thảo)
Dự thảo này hệ thống hóa vai trò của MTTQVN trong hệ thống chính trị. Mối quan hệ hàng dọc giữa ĐCSVN, MTTQVN, và các tổ chức chính trị-xã hội, trong đó có công đoàn, không còn mập mờ nữa mà được xác lập rõ ràng.
ĐCSVN không còn là một trong “các chính đảng” trực thuộc MTTQVN như trong Hiến pháp 1980 nữa, mà là đảng lãnh đạo mặt trận này.
Nhưng MTTQVN có thực sự cần được quy định trong Hiến pháp hay không?
***
Cũng như Điều 4, các quy định về MTTQVN trong hiến pháp mâu thuẫn với các quy định về quyền tự do lập hội.
Nếu thực sự có quyền tự do lập hội thì sự liên minh, nếu có, của các hội đoàn chính trị-xã hội là sản phẩm của sự liên kết tự do giữa các hội đoàn. Nếu thực sự có quyền tự do lập hội, thì sẽ có nhiều liên minh tự nguyện, chứ không chỉ là một liên minh do hiến pháp quy định.
Việc hiến định Mặt trận như là một “tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện” như vậy là không cần thiết.
Mặt khác, hiến định MTTQ và các tổ chức thành viên của nó đồng nghĩa với việc nhà nước phải đảm bảo sự tồn tại của họ, mà cụ thể là phải chi tiền cho họ hoạt động. Và đây cũng là thực tế chi tiêu ngân sách trong hàng thập niên qua.
Năm 2025, riêng các cơ quan trung ương của MTTQ và các tổ chức được hiến định kể trên được phân bổ 1.934 tỷ đồng. [5] Cộng thêm phần chi của ngân sách địa phương cho các hội đoàn này, con số có thể lớn hơn nhiều. Đặc quyền này không dành cho các tổ chức, hội đoàn khác.
***
Bình đẳng trước pháp luật là nguyên tắc quan trọng bậc nhất của mọi bản hiến pháp và hệ thống pháp luật.
Điều 16 Hiến pháp 2013 quy định:
“1. Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật.
2. Không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội.”
Nguyên tắc này chỉ có thể được đảm bảo nếu dự thảo sửa đổi làm một trong hai việc:
Hoặc là hiến định hóa tất cả các tổ chức hội đoàn trên cả nước, liệt kê họ vào hiến pháp. Mỗi khi có một hội đoàn mới được thành lập hoặc giải thể thì hiến pháp phải được sửa đổi để cập nhật.
Hoặc là không quy định về MTTQ và các tổ chức thành viên, như đã làm với mọi tổ chức, hội đoàn khác.
Giải pháp nào là phù hợp nhất? Câu trả lời là rất rõ ràng.
https://luatkhoa.com/2025/05/neu-moi-nguoi-deu-binh-dang-tai-sao-mat-tran-to-quoc-lai-co-chan-trong-hien-phap/
Không có nhận xét nào