VNCS: Chuyện kho lương thực

Nguyễn Thông/ Thụy My Blog

06/6/2025

Nhiều bạn hỏi có còn cuốn "Chuyện thời bao cấp" và "Quanh quất phận người" nào không, nhà cháu đành thưa thật rằng đã bán hết rồi. Lúc bấn trong lòng, lại chả có tí kinh nghiệm gì, đâu dám in nhiều, nên phụ lòng những người yêu quý mình quá.

"Chuyện kho lương thực" là một truyện trong 39 truyện tiếp theo về thời bao cấp (tập 2), nhà cháu đưa trước lên đây. Vừa như lời xin lỗi về việc không đáp ứng được sự quan tâm và lòng tốt của mọi người, vừa hé ra nội dung của tập 2 vậy.

Tháng 8.1964, máy bay Mỹ đánh ra miền Bắc. Lứa chúng tôi sinh sau ngày hòa bình lập lại, vào độ tuổi lên 10 lần đầu tiên biết thế nào là chiến tranh. Lại những cuộc sơ tán người và tài sản, chỉ không giống thời Pháp từ vùng tạm chiếm ra vùng tự do (hồi ấy gọi là tản cư), mà là kéo nhau về nông thôn. 

Các gia đình ngoài phố đưa con cái về nông thôn để tránh bom, bởi người ta nghĩ rằng phố xá là nơi máy bay Mỹ nhắm đến. Thực tế thì có những phố bị bom, bị đánh phá, nhưng chủ yếu là những trận địa, kho tàng, cầu cống, bến cảng… Những khu Sở Dầu, Thượng Lý, Xi Măng, cầu Niệm ở Hải Phòng bị bom, nhiều người chết, một phần do dính với những thứ ấy.

Người lớn là cán bộ công nhân viên thì ở lại cơ quan, nhà máy xí nghiệp làm việc, chỉ những người già cả, người không công ăn việc làm, người buôn bán phải đi sơ tán. Bọn trẻ con thì sơ tán trăm phần trăm. Trường học nông thôn tự dưng đông gấp đôi gấp ba. 

Tôi còn nhớ thời ấy có bài hát Về đồng quê (chả nhớ của nhạc sĩ nào bởi lâu quá rồi, cũng không tìm thấy dấu vết trên mạng, kể cả Gu gồ) viết riêng cho đám trẻ sơ tán, vẫn thuộc mấy câu: “Về đồng quê em vui chơi học hành/Giúp đỡ gia đình cô bác bà con/Về đồng quê em đào mương chống Mỹ/Phân bón gây thật nhiều cho đồng lúa xanh tươi/Lúa lúa ơi em yêu cây lúa/Lúa nuôi anh bộ đội diệt quân Mỹ xâm lăng/Về đồng quê em yêu mến lũy tre làng/Chăm học chăm làm để cố gắng thành trò ngoan”… Các bạn sơ tán của tôi, giờ ít nhất cũng 70, chả biết có ai còn thuộc bài này.

Không chỉ cơ quan hành chính, nhà máy xí nghiệp, trường học… mà kho tàng cũng phải sơ tán. Sau khi nhà tôi bị buộc “tự nguyện” vào hợp tác xã năm 1964, ruộng đất phải góp vào hợp tác gần hết, trong đó có mấy sào ven đường. Thày bu tôi trước đó mua ruộng đều mua những thửa ven đường làng cho tiện đi lại canh tác. 

Đôi lúc lẩn thẩn nghĩ, giá nhà mình cứ quyết không vào hợp tác, cứ làm ăn riêng lẻ cá thể, giữ được đám ruộng ấy tới bây giờ, đem phân lô bán nền thì có khi còn giàu hơn Bill Gates. Một thửa phía đông nhà tôi được chính quyền (thành phố, huyện) cho xây thành cửa hàng hợp tác xã mua bán, còn thửa to hơn phía tây nhà cùng ruộng của mấy hộ khác được trưng dụng xây dựng kho lương thực huyện. Còn một thửa nữa cũng của nhà tôi, cũng ven đường, nhà nước lấy xây kho phân đạm cho cả vùng. Giờ thì tất cả đã thành nhà riêng của mấy chục gia đình. 

Hợp tác xã tan, đất những nơi đó bị đem bán, tiền chạy đi đâu chả biết, chứ nhà tôi không được xu nào. Cuộc cách mạng và giải phóng ở xứ này, về thực chất là cuộc chiếm đất chiếm nhà dưới những hình thức mỹ miều, ở miền Bắc trước 1975 và miền Nam (nhất là Sài Gòn) sau 1975 là vậy. Chuyện cướp nhà, tôi sẽ biên kể kỹ hơn trong bài riêng. Chẳng phải vô lý mà người ta chế thêm lời bài hát Tiến về Sài Gòn của nhạc sĩ Huỳnh Minh Siêng (Lưu Hữu Phước - Mai Văn Bộ) thành “Tiến về Sài Gòn, ta chiếm nhà mặt tiền/Tiến về Sài Gòn, ta chiếm nhà thật tooooo”.

Năm 1965, kho lương thực bề thế xây xong. Trong đời thơ ấu của mình, tôi chưa khi nào thấy tòa nhà to khiếp, vững chãi, bề thế đến vậy. Gạo đổ về kìn kìn chất đầy tới nóc, để dự trữ nuôi quân ăn no đánh giặc, để chở dần ra tiền tuyến. Khẩu hiệu bấy giờ là “thóc không thiếu một cân/quân không thiếu một người”. 

Ông Đỗ Nhuận viết bài hát “Hạt thóc là hạt vàng”, được phát trên đài suốt ngày “A, chuyển thóc vào kho, xóm làng làm xong nghĩa vụ/Ta góp phần chẳng tiếc mồ hôi, đồng quê ơi/Hạt thóc đảm đang nhớ người ngày đêm phấn đấu/Góp lương thực vì nước vì dân, thóc ta đi cho thỏa tình hậu phương”. Gạo thiếu trầm trọng, phần lớn được dồn ra tiền tuyến nuôi quân “ăn no đánh thắng”, vì vậy dân chúng nơi hậu phương, nhất là nông dân, ăn độn quanh năm.

Nhiều hôm tôi sang ao kho câu cá, nhìn những bao gạo căng ninh ních to như con lợn lai kinh tế, chỉ ao ước nhà mình có một bao, nấu nồi cơm trắng không độn, ăn sướng biết chừng nào. Thày tôi bảo gạo của nhà nước, chúng mày nếu sang kho chớ có đụng chạm tơ hào một hột, nghe chửa.

Thời gian đầu, hai ông thủ kho là ông Sáu và ông Minh. Các ông là cán bộ nhà nước, lúc nào cũng tề chỉnh. Ông Sáu có cái răng vàng, cười sáng lóe, chuyên mặc áo đại cán bốn túi, mùa nực cũng như mùa lạnh. Ông Minh nhỏ người, thấp bé, bỏ áo trong quần nghiêm túc. Hai ông hay qua nhà tôi uống nước chè, hút thuốc lào, chuyện vãn vài ba câu rồi về làm. Nhà kho to lớn hoành tráng thế mà lúc nào cũng sạch bong. Các ông còn lấy tre nứa làm hàng rào lối đi, trồng hoa những chỗ đất trống.

Có lần thày tôi bảo ông Sáu, kho của các ông trông như công viên, hai ông thích lắm. Thày còn kể chuyện, ông Minh tâm sự trông coi kho gạo cả nghìn tấn như thế nhưng các ông vẫn ăn độn, đúng khẩu phần lương thực của mình. Hèn gì ông Minh gầy thật, người hom hem, chỉ ngoài bốn chục ký là cùng. Công nhận thời đó cán bộ phần lớn tử tế đàng hoàng, có nhân cách, không như sau này. Trông coi kho gạo cả trăm tấn, nghìn tấn mà vẫn ăn độn, như chuyện hư cấu nhưng mà thật, chính tôi đã chứng kiến bữa cơm của hai ông. Thời nay thì bói chẳng ra những người như thế.

Khoảng năm 68 - 69 thì hai ông chuyển đi kho khác, về thay là cô Hoa miền Nam tập kết. Một mình cô trông coi, xuất nhập, dọn dẹp, nhưng có sự phụ giúp của ba đứa con, thằng Hùng, cái Kiều Nga, cái Hải Nam. Chồng cô là chú Võ Đại Dũng người Huế đang chiến đấu trong Nam. Cô Hoa cao to, nóng tính, tiếng oang oang nên đám trẻ con chúng tôi đứa nào cũng sợ, thậm chí không dám vào ao kho câu như hồi ông Minh ông Sáu, chỉ sợ cô nghi vào lấy trộm gạo. 

Năm 1970, một hôm nghe tiếng khóc gào thảm thiết bên nhà kho vọng sang, tôi ngó qua bờ tre, khều hỏi thằng Hùng chuyện gì vậy, nó bảo ba em hy sinh rồi, giấy báo tử vừa đưa về. Từ bấy cô Hoa lúc nào cũng thắt khăn tang, ít nói hẳn, lặng lẽ. Mấy anh em Hùng, Nga, Nam rất ngoan, dần dà làm nguôi ngoai nỗi đau của mẹ. Tôi rất thích tính thằng Hùng, nó cực chăm chỉ, ham đọc sách số một. Không cuốn sách nào của nhà tôi mà nó không đọc, kể cả mấy cuốn hướng dẫn cách trồng rau của thày tôi. Năm 1972 tôi đi học xa nhà, mỗi lần về anh em lại tíu tít. 

Sau tháng 4.1975, mấy mẹ con cô Hoa dắt díu nhau về Nam, quê chồng. Tôi không gặp lại mẹ con cô lần nào nữa, nghe anh trai tôi bảo rằng Võ Đại Hùng lái tàu hỏa, hình như có lần bị tai nạn nên gặp lôi thôi. Cái kho lương thực ấy bây giờ không còn chút dấu tích gì. 

NGUYỄN THÔNG 06.06.2025

https://thuymyrfi.blogspot.com/2025/06/nguyen-thong-chuyen-kho-luong-thuc.html#more