Kỳ 1
Lê Giang /Tạp chí Luật Khoa
22/5/2025
Nguồn ảnh: RFA. Đồ hoạ: Thanh Tường / Luật Khoa.
Loạt vụ xử phạt, “cấm sóng” và truy cứu trách nhiệm cá nhân trên mạng xã hội cho thấy xu hướng siết chặt không gian mạng ở Việt Nam.
Từ nghệ sĩ đến người dân bình thường, bất kỳ ai bày tỏ ý kiến trái chiều đều có thể trở thành đối tượng bị kiểm soát.
‘Cấm sóng’
Hẳn nhiều người còn nhớ sự kiện xảy ra cách đây không lâu.
Đó là vào tối 18/4, nhiều tuyến đường trung tâm TP. HCM rơi vào cảnh ùn tắc do được trưng dụng phục vụ tập luyện cho lễ diễu binh, diễu hành ngày 30/4.
Một tài khoản Threads có tên “hongday2103” đã lên tiếng than phiền về sự phiền phức và mệt mỏi từ sự kiện này.
Ảnh: Bài đăng của tài khoản hongday2103 trên Threads
Ngay sau đó, cư dân mạng nhanh chóng truy ra chủ tài khoản là MC Bích Hồng – cộng tác viên dẫn chương trình tại Đài Truyền hình cáp Saigontourist (SCTV).
Chỉ một ngày sau, SCTV phát đi thông báo chính thức “cấm sóng” nữ MC này, trong bối cảnh cô vẫn đang hứng chịu làn sóng chỉ trích dữ dội từ cộng đồng mạng.
Đây không phải là vụ việc đầu tiên ở nước ta dùng từ “cấm sóng”.
Thuật ngữ “cấm sóng” vốn không xa lạ trong ngành giải trí. Nó từng được áp dụng với những nghệ sĩ vướng scandal nhằm ngăn họ xuất hiện công khai.
Dần dà, cụm từ này có nhiều nét tương đồng với “phong sát” (khái niệm bắt nguồn từ ngành giải trí Trung Quốc), để chỉ việc các cá nhân bị cấm hoạt động sau khi có các hành vi hoặc phát ngôn bị cho là “nhạy cảm”.
Điều đáng chú ý là khái niệm “cấm sóng” hay “phong sát” giờ đây không còn giới hạn trong showbiz.
Những cá nhân bình thường, nếu phát biểu ý kiến trái chiều trên mạng, cũng có thể trở thành mục tiêu của các biện pháp xử lý này.
Không gian mạng tại Việt Nam đang chứng kiến xu hướng siết chặt rõ rệt.
Chính quyền sử dụng hệ thống pháp lý để xử phạt – từ hành chính đến hình sự – đối với các phát ngôn bị xem là “gây tổn hại” đến tổ chức, cá nhân, “xuyên tạc, sai sự thật”, hoặc với những gì được cho là “nhạy cảm”.
Phạt hành chính
Ví dụ gần đây, ngày 21/3, một tài khoản TikTok có tên “Minh Trung” bị xử phạt 7,5 triệu đồng vì chê khu nhà Công tử Bạc Liêu “chẳng có gì đặc biệt” và cho rằng mức vé 45.000 đồng là quá cao.
Nội dung này bị cho là xúc phạm uy tín của tổ chức, cá nhân, căn cứ theo Nghị định 15/2020/NĐ-CP.
Ngày 22/1, một công dân ở Hà Nội bị xử phạt với cáo buộc đưa thông tin sai lệch về Nghị định 168/2024/NĐ-CP.
Ngày 31/3, một tài khoản Facebook tên “LTH” cũng bị phạt với mức 7,5 triệu đồng vì đăng tải hình ảnh và bình luận sai lệch về tin đồn sáp nhập tỉnh Quảng Bình và Quảng Trị.
Trước đó không lâu, vào ngày 3/12/2024, chủ tài khoản “Xín xe máy” cũng bị xử phạt vì chia sẻ thông tin sai sự thật liên quan đến lãnh đạo cấp cao, dù chỉ “chia sẻ lại” từ một kênh YouTube.
Trường hợp bị xử lý nặng nhất là TikToker Phạm Đức Tuấn – chủ tài khoản “Tuấn không cận (giải cứu)”. Cũng trong tháng 12/2024, Tuấn đã đăng đoạn video đặt câu hỏi gây tranh cãi như “Giữa Hoàng Mobi và Bác Hồ Chí Minh, bạn chọn ai?” hay “Giữa Lê Tuấn Khang và Bác Hồ Chí Minh, em chọn ai?”.
Ngay sau đó, Sở Thông tin và Truyền thông TP. HCM phối hợp Công an TP. HCM xử phạt Tuấn 30 triệu đồng, đồng thời “vô hiệu hóa vĩnh viễn” tài khoản TikTok mà anh sử dụng để đăng tải đoạn video trên nền tảng này.
Tuấn bị cáo buộc đã “cung cấp thông tin, hình ảnh vi phạm chủ quyền quốc gia; xuyên tạc sự thật lịch sử, phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, danh nhân, anh hùng dân tộc mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự” được quy định tại Điểm b, Khoản 7, Điều 102 của Nghị định số 15/2020.
Bỏ tù những ‘tiếng nói lương tâm’
Không chỉ dừng lại ở các hình thức xử phạt hành chính, những phát ngôn bị xem là gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến “an ninh quốc gia”, hoặc có sức lan truyền lớn cũng sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo các điều khoản nghiêm ngặt trong Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
Các điều luật như 117 và 331 đã trở thành công cụ pháp lý phổ biến trong việc xử lý các nhà hoạt động, nhà báo, luật sư có tiếng nói phản biện, và đang dần trở thành biểu tượng cho việc siết chặt quyền tự do ngôn luận tại Việt Nam.
Luật sư Trần Đình Triển, trưởng Văn phòng Luật sư Vì Dân là một trong những trường hợp điển hình.
Ngày 8/6/2024, ông bị bắt với cáo buộc “lợi dụng quyền tự do dân chủ, xâm phạm lợi ích của Nhà nước”, liên quan đến các bài đăng trên Facebook cá nhân.
Ngày 12/12/2024, Viện Kiểm sát Nhân dân (VKSND) Tối cao ban hành cáo trạng truy tố ông Triển theo Khoản 2, Điều 331 của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Ông bị cáo buộc đăng ba bài viết trên Facebook “Trần Đình Triển”, gây ảnh hưởng đến uy tín hệ thống tòa án và lãnh đạo TAND Tối cao.
Đến ngày 10/1/2025, ông bị Tòa án Nhân dân (TAND) TP. Hà Nội tuyên án ba năm tù.
Ảnh: Phiên tòa xét xử luật sư Trần Đình Triển. Nguồn: Báo Tin tức và Dân tộc – TTXVN
Cũng trong ngày 8/6/2024, nhà báo Trương Huy San (được biết đến với bút danh Huy Đức) bị khởi tố với cùng tội danh.
Theo cáo trạng, từ 2014 đến 2024, ông đã đăng 13 bài viết trên Facebook cá nhân được cho là có nội dung ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự xã hội.
Ngày 27/2/2025, ông bị TAND TP. Hà Nội tuyên phạt 30 tháng tù giam.
Không chỉ nhà báo Trương Huy San hay luật sư Trần Đình Triển, trước đó, nhiều tiếng nói bất đồng chính kiến đã bị xử lý hình sự.
Đơn cử là vụ án nhà báo Phạm Thị Đoan Trang, người bị tuyên phạt chín năm tù với cáo buộc “tuyên truyền chống Nhà nước”.
Các vụ án tương tự đã xảy ra từ sớm.
Năm 2011, ông Cù Huy Hà Vũ – một trí thức nổi tiếng, con trai nhà thơ Cù Huy Cận – bị tuyên bảy năm tù giam vì kêu gọi xóa bỏ Điều 4 của Hiến pháp và yêu cầu cải cách chính trị. [1]
Năm 2013, blogger Trương Duy Nhất bị tuyên án hai năm tù vì viết các bài đăng “góp ý lãnh đạo” trên blog cá nhân. [2]
Tất cả những trường hợp trên đều phản ánh một thực tế rằng tại Việt Nam, những cá nhân dám lên tiếng vì công lý, vì tự do biểu đạt, rất dễ đối mặt với vòng tố tụng hình sự.
Trong khi pháp luật vốn được kỳ vọng là công cụ bảo vệ công lý và quyền con người, thì ở đây, nó lại đang trở thành tấm lưới siết chặt quyền phản biện, cả trên mặt đất lẫn không gian số.
Việc xử lý hình sự đối với tiếng nói bất đồng chính kiến, dù ở mức ôn hòa hay tranh luận học thuật, đang đặt ra một câu hỏi lớn: liệu có còn khoảng không nào cho tự do tư tưởng và đối thoại trong một xã hội hiện đại hay không?
Khi mạng xã hội không còn là nơi đáng tin
Tự do ngôn luận tại Việt Nam không chỉ bị các chuẩn mực đạo đức xã hội hay văn hoá truyền thống bóp nghẹt. Giờ đây, nó còn bị hệ thống pháp luật (được thiết kế và vận hành trong khuôn khổ quyền lực tập trung) dập tắt.
Các biện pháp giới hạn trải dài từ xử phạt hành chính đến án tù, và sâu hơn nữa là những hình thức răn đe mềm (nhưng hiệu quả) qua việc nhà nước chi phối, thao túng các nền tảng công nghệ.
Thực tế cho thấy, các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok hay YouTube không còn giữ được hình ảnh “trung lập”, thậm chí còn có dấu hiệu cho thấy có sự phối hợp ngầm giữa chính quyền Việt Nam và các nền tảng này trong việc khóa tài khoản, gỡ nội dung, giảm tương tác hoặc chặn hiển thị những người có quan điểm “nhạy cảm”, “bất đồng”, hoặc bị xem là “chống phá”.
Nhà báo Trương Huy San (Huy Đức) bị kết án 30 tháng tù vì loạt bài đăng trên Facebook là một ví dụ tiêu biểu.
Trước khi bị bắt, tài khoản của ông đã liên tục bị khóa, gián đoạn, bài viết bị hạn chế hiển thị.
Nhiều nguồn tin cho biết các hành động này đến sau khi có sự can thiệp trực tiếp từ phía chính quyền với đội ngũ quản lý Facebook tại Việt Nam.
Blogger Đường Văn Thái, người hoạt động mạnh trên YouTube và Facebook, cũng từng đối diện tình trạng tương tự trước khi bị bắt và bị tuyên án 12 năm tù.
Điều đáng nói là, khi pháp luật đã đủ cứng rắn, thì các nền tảng công nghệ – vốn được xem là sợi dây kết nối toàn cầu – lại đang trở thành “sợi dây mềm” giúp nhà nước kiểm duyệt hiệu quả hơn.
Hình thức này không cần tuyên án, không cần biên bản xử phạt, nhưng đủ sức triệt tiêu tầm ảnh hưởng, bóp nghẹt tiếng nói từ trong trứng nước.
Sự kết hợp giữa luật pháp khắc nghiệt và kiểm duyệt công nghệ tinh vi đang tạo nên một “ma trận lọc thông tin”, chặt chẽ đến mức người dân chỉ được thấy, được nghe, được biết những điều mà nhà nước muốn họ tiếp nhận.Trong không gian đó, quyền tự do biểu đạt dần trở thành một khái niệm xa xỉ, nơi mà cùng một phát ngôn, người này có thể bị nhắc nhở, còn người kia thì bị kết án. (còn tiếp)
https://luatkhoa.com/2025/05/tu-do-ngon-luan-o-viet-nam-ky-1-tu-cam-song-phat-tien-cho-toi-phat-tu/
Không có nhận xét nào