Dân Chủ, Độc Tài

Đừng lầm lẫn về độc tài

Nguyen Ngoc Chu

Dân chủ phải đi cùng với Dân trí

Nguyên Tống

30/7/2025

1. ÔNG LÝ QUANG DIỆU LÊN CẦM QUYỀN NHƯ THẾ NÀO?

Ông Lý Quang Diệu nắm quyền qua bầu cử dân chủ tự do. Ông trở thành Thủ tướng đầu tiên của Singapore vào năm 1959, sau khi Đảng Hành động Nhân dân (PAP) chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử.

Ông Lý Quang Diệu duy trì quyền lực 31 năm (1959–1990), qua bầu cử liên tục, pháp luật được tôn trọng chặt chẽ.

Không có đảo chính, đàn áp bạo lực, hay sử dụng quyền lực để kéo dài quyền lực.

Singapore là quốc gia có thể chế ‘Tam quyền phân lập’ với 3 nhánh quyền lực:

- Nhánh lập pháp: Quốc hội Singapore.

- Nhánh hành pháp: Chính phủ do Thủ tướng và nội các đứng đầu.

- Nhánh tư pháp: Hệ thống tòa án độc lập.

Thủ tướng bị giới hạn quyền lực bởi:

- Hiến pháp. 

- Thể chế nghị viện với bầu cử phổ thông đầu phiếu.

- Quốc hội. Thủ tướng chỉ được bổ nhiệm nếu có đa số ủng hộ trong Quốc hội.

- Tổng thống. Tổng thống có thể cản những quyết định quan trọng của Thủ tướng nếu có rủi ro với lợi ích quốc gia.

- Tòa án độc lập. Bác bỏ các luật và quyết định của Thủ tướng nếu ban hành trái với Hiến pháp. Có quyền xét xử Thủ tướng.

Nên Thủ tướng Lý Quang Diệu không thể nào trở thành nhà độc tài. Ông được bầu lên thông qua bầu cử, giữ vị trí Thủ tướng trong khuôn khổ luật pháp.

Việc Đảng Hành động Nhân dân (PAP) thắng cử liên tục từ năm 1959 đến nay là do cử tri Singapore tự do và dân chủ lựa chọn. Đảng PAP chiếm đa số Quốc hội đã cho phép Thủ tướng là người của PAP tập trung được quyền lực và tiến hành đường lối quản trị quốc gia nhất quán, ổn định liên tục trong nhiều năm. 

Việc tập trung quyền lực của ông Lý Quang Diệu, nhờ đa số nghị sĩ trong Quốc hội, thông qua các cuộc bàu cử tự do dân chủ, hoàn toàn khác với ông Park Chung-hee và các nhà độc tài như Mao Trạch Đông hay Kim Jong Un.

2. CHẾ ĐỘ THỦ TRƯỞNG KHÁC VỚI ĐỘC TÀI

Bản chất cốt lõi của chế độ thủ trưởng (chế độ tổng thống) là người đứng đầu nhà nước cũng đồng thời là người đứng đầu chính phủ (hành pháp), có quyền lực lớn và độc lập với cơ quan lập pháp. Chế độ thủ trưởng có những lợi thế nổi trội:

- Trách nhiệm rõ ràng: Quyền hành pháp tập trung vào một người, dễ xác định trách nhiệm cá nhân.

- Hiệu quả điều hành cao: Tổng thống có quyền quyết định nhanh chóng trong các tình huống khẩn cấp, đặc biệt là đối ngoại, an ninh.

- Tính ổn định cao: Tổng thống có nhiệm kỳ cố định, không dễ bị bãi nhiệm giữa chừng như thủ tướng trong chế độ đại nghị.

Chế độ thủ trưởng là một hình thức dân chủ, không phải độc tài, mặc dù có những yếu tố tập trung quyền lực. Thí dụ như trường hợpTổng thống Mỹ, là ví dụ điển hình của chế độ thủ trưởng:

• Tổng thống Mỹ là nguyên thủ quốc gia, đứng đầu hành pháp, không có Thủ tướng.

• Không bị Quốc hội bãi nhiệm qua bỏ phiếu bất tín nhiệm.

• Có thể phủ quyết luật, chỉ đạo quân đội, bổ nhiệm nội các, ký các sắc lệnh hành pháp.

• Dù quyền lực lớn, vẫn bị kiểm soát bởi hệ thống tam quyền phân lập (Tòa án Tối cao, Quốc hội).

Đây là mô hình tiêu biểu của chế độ thủ trưởng dân chủ, có kiểm soát quyền lực.

Thủ tướng được bổ nhiệm bởi Quốc Hội, nhưng do Đảng PAP chiếm đa số áp đảo, đã cho phép Thủ tướng Lý Quang Diệu điều hành chính phủ gần với chế độ thủ trưởng. Hệ quả là sau 31 năm cầm quyền, ông Lý Quang Diệu đã đưa Singapore, từ một quốc gia nghèo đói trở thành một quốc gia phát triển. Cá nhân ông Lý Quang Diệu được nhìn nhận như là một trong các Thủ tướng kỹ trị thành công bậc nhất thế giới.

Sau ông Lý Quang Diệu, các Thủ tướng nối tiếp của Singapore, nhờ chiến thắng đa số áp đảo liên tục của PAK trong Quốc hội mà hành động quyết đoán như chế độ thủ trưởng, đưa Singapore thành quốc gia có thu nhập GDP/đầu người đứng trong top 10 thế giới.

3. ĐỘC TÀI KHÔNG MANG LẠI THỊNH VƯỢNG, HẠNH PHÚC

Dưới súng đạn, đàn áp, tù đày, với nền cai trị hà khắc, độc tài có thể bắt con người lao động, xông ra chiến trận, tạo ra các sản phẩm. Ví như Tần Thuỷ Hoàng xây dựng Vạn Lý Trường thành, Mao Trạch Đông buộc nhà nhà nấu thép. Còn Kim Jong Un, với chính sách "tội lỗi ba đời" (liên đới trách nhiệm ba thế hệ - cha mẹ, vợ/chồng, con cái, cháu chắt…đều bị trừng phạt tập thể) vì một hành động, chẳng hạn như xem phim Hàn Quốc, thì không ai không cúi rạp tuân lệnh, sai khiến gì cũng được.

Có người ca ngợi Park Chung-hee (1917–1979), bằng độc tài đã đưa Hàn Quốc phát triển nhanh chóng, và muốn lựa chọn con đường phát triển như Park Chung-hee. Park Chung-hee nắm quyền (1963-1979) bằng đảo chính, chứ không qua bàu cử tự do dân chủ. Dưới thời Park Chung-hee, GDP đầu người của Hàn Quốc tăng từ khoảng 146 USD (1963) lên 1784 USD (1979). Để có được sự phát triển đó, người Hàn Quốc đã phải sống trong đàn áp chính trị, phi dân chủ, mất nhân quyền. 

Cũng bước phát triển ngoạn mục không kém Hàn Quốc trong cùng khoảng thời gian, Singapore có GDP/đầu người tăng từ 511 USD (1963) lên 3901 USD vào năm 1979. Nhưng người dân Singapore không bị đàn áp, Lý Quang Diệu được dân bầu chọn, nắm qyền liên tục trong 31 năm. Vậy thì sự phát triển nào đáng lựa chọn hơn? Sự độc tài của Park Chung-hee, cuối cùng phải trả giá bằng cái chết bị ám sát, là kết quả dễ hiểu của độc tài.

Các quốc gia có nền kinh tế hùng mạnh hàng đầu như Hoa Kỳ, Anh quốc đâu phải cậy nhờ vào độc tài mới phát triển? Độc tài chỉ tồn tại vào thời u tối. Thời văn minh hiện đại, xã hội ( kể cả trí tuệ nhân tạo) không chào đón độc tài.

Đừng nhầm lẫn giữa cách quản trị quyết liệt theo chế độ thủ trưởng với độc tài. Và càng không thể lựa chọn thể thức độc tài làm con đường phát triển của quốc gia. Nếu buộc phải chấp nhận, thì đó chỉ là tạm thời. Dẫu cay đắng biết rắng, đôi khi sự tạm thời có thể kéo dài cả trăm năm. 

Cần lãnh đạo sáng suốt, hành động quyết đoán theo pháp luật. Muốn tìm được lãnh đạo sáng suốt, hành động quyết đoán theo pháp luật, thì phải nhờ đến toàn dân lựa chọn. 

Muốn quốc gia phát triển nhanh, không phải nhờ vào thâu tóm quyền lực độc tài, mà phải để cho toàn dân được tự do toả sáng.

https://www.facebook.com/chu.nguyenngoc

Dân chủ phải đi cùng với Dân trí

Nguyên Tống

Phan Châu Trinh cho thấy ông là một sĩ phu yêu nước, có tư tưởng dân chủ sớm nhất Việt Nam

Hôm trước mình đã nói Dân chủ phải đi cùng với Dân trí, Dân phải có Trí thì mới làm Chủ được. Chứ không thể giao cho một đám Dân chưa đủ Trí “làm chủ tập thể” như những năm 45 của thế kỷ trước một lần nữa được. Đó sẽ chỉ là một thứ Dân chủ giả cầy, trá hình mà thôi. Hậu quả ra sao thì ai cũng thấy rồi… Nhiều người hỏi lại: Vậy thì khi dân trí thấp là phải dùng Chế độ Độc tài để cai trị? Đúng mà lại không đúng. 

Bởi vì họ chưa phân biệt được các dạng Chế độ Độc tài và Cá nhân độc tài. 2 thứ này nó thường hòa quyện vào nhau, luôn xuất hiện cùng nhau nên thoạt nhìn tưởng là chuyện con gà quả trứng, không biết cái nào đẻ ra cái nào. Ngay Chế Độ Độc tài hay Cá nhân Độc tài cũng còn chia làm nhiều loại khác nhau. Để tách bạch nó ra cũng khá là phức tạp, nhiều lát cắt tham chiếu, lộn lên lộn xuống, xoắn vào nhau nên ít người đủ kiên nhẫn ngồi gỡ nó ra mà phân tích. Mình sẽ cố gắng diễn giải nó một cách ngắn gọn và dễ hiểu nhất.

Trước hết, ta phải tạm gọi những nơi mà không theo thể chế Dân chủ là Độc tài để có một định nghĩa thế nào là Độc tài đã. Rồi từ đó, ở lát cắt đầu tiên mới chia cái gọi là Độc tài này ra 3 loại chính, 1 là Độc tài kiểu phong kiến, cha truyền con nối, 2 là Độc tài kiểu XHCN, độc tài tập thể, 3 là Độc tài theo tín ngưỡng, tôn thờ lãnh tụ tinh thần. 3 dạng Chế độ độc tài này có 1 điểm chung là tuân theo một Chủ thuyết của một cá nhân nào đó (Là người thật hay Thánh thần), không có sự linh hoạt, thay đổi theo hoàn cảnh. Mọi hành vi xã hội hay Luật pháp đều phải uốn cong, vo tròn để nằm trong chủ thuyết ấy, bất cứ ai vượt ra ngoài đều là “phản động” cần loại bỏ, không cần biết đúng sai. Có thể nhận thấy những nước như Bắc TT rõ ràng là kiểu thứ nhất, các nước Hồi giáo Trung Đông thuộc kiểu thứ 3. Còn VN hay các nước XHCN khác thuộc dạng thứ 2. Vậy nên ta sẽ tập trung phân biệt Chế Độ và Cá Nhân độc tài ở dạng này trước (những dạng khác sẽ nói ở bài khác để không quá lan man dài dòng)

Một điểm khác biệt dễ nhận diện đầu tiên ở Độc tài XHCN: Con Người Độc tài có thể tạo ra Chế độ Độc tài xung quanh họ, nhưng Chế độ Độc tài này thì không bao giờ tạo ra Con Người Độc tài trong lòng nó, chính xác hơn là nó sẽ tiêu diệt mọi cá nhân độc tài. Ở đó chỉ có thể là một sự Lãnh đạo Tập thể, mọi cá nhân phải tuân theo “Nghị quyết” của tập thể, thuận với “Chủ thuyết” như đã nói. Nó bài trừ Chủ nghĩa Cá nhân, bởi nếu xuất hiện 1 Cá nhân độc tài thì sẽ phá vỡ Chế độ Độc tài này ngay lập tức, bằng cách này hay cách khác.

Mọi người có thể thấy rõ sự khác biệt giữa các Cá nhân độc tài khác với Chế độ độc tài ở Park Chung Hy, Lý Quang Diệu, hay thậm chí là Trump bây giờ. Đó là những Cá nhân mà người ta hay gán cho “danh hiệu” Độc tài, nhưng với mình thì đó là những con người Quyết đoán, có thể tới mức Độc đoán chứ không nên gọi là Độc tài. Một cá nhân muốn “độc tài” thì thường phải là người Xuất sắc, xuất chúng so với những người còn lại. Chứ một Chế độ Độc tài thì không bao giờ là xuất sắc hay ưu việt so với các chế độ khác. Đó cũng là điểm khác biệt để nhận diện thứ 2.

Trong một số hoàn cảnh, những cá nhân Quyết đoán này (từ đây mình sẽ dùng từ Cá nhân Quyết đoán thay cho Độc tài) có thể tạo ra một thể chế Độc tài, (cấm cãi), để đưa xã hội vào nề nếp. Rồi sẽ để xã hội tự chuyển biến thành Dân chủ khi đủ điều kiện, cụ thể là khi Dân trí, văn hóa, tri thức và Kỹ năng sống của người dân nâng lên một tầm nhất định. Đó cũng có thể gọi là dạng chế độ độc tài thứ 4, “Độc tài tạm thời”. Nó khác với Chế độ độc tài “muôn năm”, “đời đời” phải tuân theo hay biết ơn ai đó, do 1 tập thể cùng chí hướng (đồng chí) lãnh đạo. Bất cứ cá nhân nào lên đứng đầu, (lưu ý: mình dùng chữ "đứng đầu" chứ không phải "nắm quyền") thì cũng chẳng có gì khác cả.

Nó còn khác cơ bản với 3 dạng độc tài nói trên ở chỗ không có “Chủ thuyết”. Vì nó chỉ là tạm thời nên nó không cần ban bệ nghiên cứu lý thuyết hay lý luận gì lôi thôi cả, chỉ cần 1 mục đích chính đáng và một mục tiêu thời gian cụ thể để “đưa Hàn Quốc từ vị thế đi làm thuê cho thế giới đến chỗ thế giới phải làm thuê cho Hàn Quốc”, hay “biến Singapore thành trung tâm kinh tế tài chính của Châu Á và thế giới”, hay “Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại”… Tất cả là vì dân tộc, vì đất nước chứ không phải vì một “Chủ thuyết” hay còn gọi là Ý thức hệ, hay vì cá nhân nào. Đó không phải là Độc tài.

Nói thêm 1 chút để dễ phân biệt: Ngày xưa, "Độc tài" Park Chung Hy cũng đẻ ra một bộ máy tuyên truyền khổng lồ, nhưng cả bộ máy ấy chỉ phát sóng liên tục ngày đêm suốt hàng chục năm trời nhăm nâng cao dân trí, duy chỉ 2 việc: 1 là dạy người dân đạo đức làm người và 2 là dạy họ cách làm giàu. Không 1 lời nào tuyên truyền cho cá nhân hay chế độ của ông ta tốt đẹp ra sao.

Như vậy, đã rõ ràng là những cá nhân bản lĩnh, quyết đoán, Xuất sắc có thể đưa đất nước đi lên thần tốc thì không nên gọi là Độc tài, dù họ có tạm thời sử dụng một cơ chế độc tài để thâu tóm quyền lực và đưa mọi việc vào quỹ đạo theo chiều hướng tốt trong một khoảng thời gian nhất định. Họ có trí tuệ xuất chúng, thường thấy trước đám đông nhiều thứ và thời gian lại có hạn (chỉ trong 1-2 nhiệm kỳ) nên không muốn mất thời gian nghe hay giải thích cho đám đông còn ít tri thức. Nhưng họ rất dân chủ, sòng phẳng bằng cách sẵn sàng chịu trách nhiệm với "đám đông" về quyết định và kết quả của mình. Khác với Độc tài là tự cho phép làm bừa theo ý mình nhưng nếu sai thì cũng không phải chịu trách nhiệm gì với nhân dân, thậm chí biến sai thành đúng để được tung hô.

Dễ thấy nhất là Trump bây giờ, làm sao có thể Độc tài được trong một thể chế Tam quyền phân lập, không ai có quyền ngồi trên Luật pháp như nước Mỹ? Mà cứ cho là có thể trốn tránh Luật pháp đi, thì ông cũng chỉ có 4 năm thôi, không thể biến nước Mỹ thành nước Độc tài, mất Dân chủ được, và độc tài cá nhân cũng để làm gì trong 4 năm, khi rời ghế lại bị "đập chết" như thường? Chỉ có thể gọi họ là Cá nhân Độc tài khi họ làm mọi việc để bảo vệ cái Chế độ độc tài vì lợi ích cá nhân họ chứ không phải vì đất nước, vì dân tộc. Điển hình cho dạng Cá nhân độc tài này là Hitler, Tập Cận Bình hay Putin. 

Nhưng như đã nói ở trên, khi Chế độ Độc tài kiểu XHCN mà sinh ra các Cá nhân Độc tài thì nó sẽ phá vỡ cái chế độ độc tài ấy bằng cách này hay cách khác. Putin được sinh ra từ chế độ XHCN, thì lúc ông ta trở thành độc tài cũng có nghĩa là chế độ độc tài kiểu XHCN ở Nga đã hoàn toàn chấm dứt. Putin không bảo vệ chế độ XHCN nữa mà là một dạng Chế độ độc tài của riêng ông ta, lai ghép cả kiểu độc tài Phong kiến, độc tài XHCN và độc tài kiểu Trung Đông, nhưng lại không có cả tập thể lẫn Chủ thuyết hay Ý thức hệ nào cả, tất cả chỉ một mình ông ta tự nghĩ và tự quyết định. 

Tập Cận Bình cũng vậy, không còn lý thuyết XHCN nữa mà “mèo trắng mèo đen, miễn bắt được chuột”. Không còn chủ nghĩa Mác-Lenin hay Tư tưởng Mao Trạch Đông nữa mà thay thế bằng Tư tưởng Tập Cận Bình. Cái vỏ XHCN chỉ còn là công cụ để Tập dễ thâu tóm quyền lực, triệt hạ các “đồng chí” không cùng phe cánh dễ dàng, không phải ra bầu cử hay luận tội toàn dân mà thôi. Chứ TQ không còn là một quốc gia XHCN về thực chất nữa. Như vậy, đã có thể thấy được ít nhất là 2 loại cá nhân "Độc tài", mà đúng ra phải gọi họ bằng 2 "danh xưng" khác nhau để phân biệt.

Và như vậy, các Chế độ của Putin, Tập, Hitler.... cũng có thể gọi là dạng Chế độ độc tài thứ 5, “Độc tài quá độ", hay "Độc tài lai tạp” giữa Chế độ Độc tài và Cá nhân độc tài. Chính dạng Độc tài này làm người Việt bị dễ nhầm lẫn và đánh đồng Chế Độ với Cá nhân Độc tài. Vì nó rất “gần gũi” và nhiều điểm tương đồng với XH Việt Nam, một thời còn chung lý tưởng. Và 2 khái niệm Cá nhân và Chế độ trong dạng này được lai ghép, bị hòa làm 1. Ngay cả một số các "Nhà Dân chủ" cũng không rạch ròi khái niệm này. Nên họ thường bị mẫu thuẫn, có vẻ "tiêu chuẩn kép" trong việc lên án độc tài này nhưng lại ủng hộ "độc tài" kia mà không lý giải được và bị gán cho là "Dân chủ cuội".

Phân biệt rõ các khái niệm ra như vậy để thấy không phải Độc tài nào cũng xấu, thậm chí không nên lẫn lộn giữa Quyết đoán, Bản lĩnh với “Kiên định” hay “Độc tài”. Cũng để khẳng định rằng, Dân trí, Văn hóa, Tri thức của Việt nam ở thời điểm này đã bị làm cho tệ hại hơn ở Hàn Quốc hay Singapore những năm 60 thế kỷ trước rồi. Nên rất cần một sự Quyết đoán, một “Độc tài tạm thời” để vực nó lên, trước khi Dân có thể làm Chủ thực sự. Và cũng để bằng logic mà hy vọng Việt Nam đang xuất hiện một cá nhân Quyết đoán, quyết liệt có thể phá vỡ cái thể chế Độc tài kiểu XHCN này mà nhân dân không phải đổ máu làm cách mạng. 

Chỉ có điều khi phá vỡ được nó rồi thì lại phải hy vọng Cá nhân ấy đừng đi theo con đường của Putin hay Tập để lại dẫn đất nước vào một dạng “Độc tài quá độ”, mà lại chưa biết khi nào hết quá độ. Mà hãy đi theo cách “Độc tài tạm thời” như họ Park hay họ Lý. Đất nước và dân tộc sẽ tôn vinh và kính trọng.

https://www.facebook.com/nguyen.tong.69