Lan Nguyen/ Tạp chí Luật Khoa
01/9/2025
Người dân tụ tập xem tập luyện diễu binh ở Hà Nội, tháng 8/2025. Ảnh: Báo Tiền Phong.
Trên thế giới, các sự kiện thu hút hàng chục nghìn người như Olympic, World Cup hay lễ kỷ niệm cấp quốc gia đều áp dụng mô hình quản lý đám đông đa tầng. Trong đó, ba yếu tố quan trọng nhất được lưu tâm là: phân luồng không gian, tổ chức điểm xem chính thức và truyền thông sớm về quy tắc ứng xử.
Một bức tranh hai mặt
Lễ duyệt binh và diễu hành dịp Quốc khánh 2/9 năm nay là sự kiện chính trị – xã hội to lớn, kỷ niệm 80 năm ngày độc lập (1945-2025). Ngay từ những ngày tập dượt, hình ảnh đoàn quân chỉnh tề, quốc kỳ tung bay, quốc ca vang vọng khắp nơi đã đem đến niềm tự hào cho nhiều thế hệ.
Nhiều du khách quốc tế, trong đó có cả những cựu chiến binh từng gắn bó với Việt Nam, đã bày tỏ sự xúc động trước quy mô và tính biểu tượng của sự kiện. [1]
Tuy nhiên, song hành với sự trang nghiêm đó, thực tế lại xuất hiện những hình ảnh chưa đẹp. Người dân chen lấn, leo trèo lên cây, xe buýt, mái nhà; xả rác ra đường; dẫm nát hoa và cây cảnh mới trồng quanh khu vực Ba Đình.
Theo thống kê của báo Lao Động, có gần 5.000 m² diện tích cây xanh bị hư hại trong những ngày tổng duyệt, những hành vi xấu này “làm ảnh hưởng tới không khí chung của dịp đại lễ, làm xấu xí hình ảnh người Việt Nam trong mắt du khách quốc tế”. [2]
Trên mạng xã hội, nhiều video ghi lại cảnh tượng hỗn loạn khi hàng nghìn người tràn xuống lòng đường, nhiều người cãi nhau, một số người ngất xỉu do chen lấn quá mức. [3]
Những tranh cãi trên mạng xã hội (chủ yếu là Facebook) còn đi xa hơn với các vấn đề như thế nào là văn minh, thế nào là sự “bình dân”, hay những lời than phiền về những khác biệt trong ứng xử ở các lễ duyệt binh ở thành phố Hồ Chí Minh và thủ đô Hà Nội có phải là “phân biệt vùng miền” hay không. Trong khi có nhiều ý kiến cho rằng các hành vi xấu xí làm suy yếu sự trang nghiêm vốn có của một cuộc diễu binh kỷ niệm ngày độc lập, thì cũng có ý kiến bênh vực đám đông và cho rằng “cảnh tượng hỗn loạn này xuất phát từ lòng yêu nước và sự phấn khích khi được chứng kiến các đơn vị quân đội diễu hành theo đội hình đầy đủ” và hơn hết đây là “một cơ hội hiếm có đối với công chúng”. [4]
Chính sách quản lý: mạnh tay nhưng chưa đủ
Sự “nhiệt tình quá mức” của công chúng vô tình biến một sự kiện mang tính biểu tượng và có ý nghĩa lịch sử sâu sắc thành một thách thức lớn về quản lý đám đông và văn minh đô thị.
Công an Hà Nội đã khẳng định sẽ xử lý nghiêm mọi hành vi vi phạm trong dịp tổng duyệt và duyệt binh, từ việc vượt rào, trèo cây, chống đối lực lượng làm nhiệm vụ, đến sử dụng flycam trái phép. Trong hai buổi tổng duyệt (ngày 21 và 24/8), hơn 10.000 cán bộ, chiến sĩ và hàng nghìn nhân viên bảo vệ cơ sở đã được huy động để đảm bảo an ninh, phân luồng giao thông, giữ gìn trật tự quanh khu vực Ba Đình. [5]
Ngoài ra, chính quyền đã cấm các hành vi giữ chỗ từ đêm hôm trước. Tuy vậy, nhiều người vẫn bất chấp khuyến cáo. Từ tối 28/8, tức hai ngày trước tổng duyệt, nhiều người đã trải bạt, mang ghế ra ngã tư Hùng Vương – Trần Phú để chờ sẵn nhằm giữ chỗ để có “vị trí đẹp”. Khi lực lượng chức năng yêu cầu giải tán, không ít người tìm cách đối phó (như “né tránh” hay quay trở lại khi lực lượng chức năng đi khỏi), cho thấy sự khó khăn trong thực thi quy định. [6]
Chính quyền địa phương cũng vào cuộc bằng việc điều chỉnh thời gian cấm đường, lập lại trật tự tại các bãi giữ xe tự phát nhằm hạn chế tình trạng tụ tập không phép. Việc phối hợp giữa Bộ Tư lệnh Thủ đô và ủy ban nhân dân các phường liên quan trong công tác hậu cần – từ bảo đảm vệ sinh môi trường, an ninh trật tự, đến tháo dỡ sau sự kiện – đã góp phần kiềm chế phần nào những hành vi đáng tiếc. [7]
Chính sách mạnh tay của chính quyền và sự phối hợp giữa các lực lượng đã giúp giảm thiểu phần nào những tình huống hỗn loạn. Việc xử lý nghiêm hành vi xấu không chỉ thể hiện tính răn đe, mà còn gửi đi thông điệp rõ ràng: lòng yêu nước phải được thể hiện qua hành xử văn minh sao cho không làm ảnh hưởng đến tính trang nghiêm và vẻ đẹp của lễ duyệt binh.
Tuy nhiên, hiệu quả này chưa thật sự toàn diện. Bằng chứng là cảnh chen lấn, tranh chỗ, cãi nhau, ẩu đả vẫn xuất hiện trong trước và tại buổi tổng duyệt. Việc người dân vẫn đến “giữ chỗ” từ sớm cho thấy khó khăn trong việc tuyên truyền. Trong một số trường hợp, lực lượng chức năng đã phải yêu cầu giải tán trại giữ chỗ, nhưng vẫn có người ở lại qua đêm.
Những khó khăn này cho thấy cần có phương án sáng tạo hơn nhằm cân bằng giữa nhu cầu tham dự và quản lý trật tự. Ngoài chế tài cứng rắn, cần thêm những giải pháp mềm dẻo hơn để điều tiết hành vi của cộng đồng.
Bài học từ mô hình quản lý đám đông
Trên thế giới, các sự kiện thu hút hàng chục nghìn người như Olympic, World Cup hay lễ kỷ niệm cấp quốc gia đều áp dụng mô hình quản lý đám đông đa tầng. Trong đó, ba yếu tố quan trọng nhất được lưu tâm là: phân luồng không gian, tổ chức điểm xem chính thức và truyền thông sớm về quy tắc ứng xử.
Để chuẩn bị cho diễu binh, diễu hành kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, các cơ quan chức năng đã có những bước khởi đầu quan trọng, như phân luồng giao thông và bố trí ghế cho một số đối tượng ưu tiên. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu các “không gian an toàn” cho khán giả phổ thông. Khi tất cả người dân đều muốn dồn về một khu vực hẹp quanh Ba Đình để theo dõi với vị trí tốt, áp lực đám đông là điều khó tránh khỏi.
Việc tổ chức các điểm xem phụ, với màn hình lớn ở các quảng trường lân cận hoặc trên các tuyến phố khác, có thể là giải pháp khả thi để giảm tải áp lực đám đông. Đây là kinh nghiệm mà nhiều quốc gia đã áp dụng khi tổ chức các sự kiện có quy mô lớn.
Mặt khác, truyền thông về ứng xử văn minh cũng cần được triển khai sớm và đồng bộ hơn. Những khẩu hiệu “yêu nước bằng hành động đẹp” hay “giữ trật tự cũng là góp phần vào thành công của lễ duyệt binh” nếu được lan tỏa mạnh mẽ qua truyền hình, mạng xã hội, loa phường… từ nhiều tuần trước sự kiện, có thể nâng cao ý thức cộng đồng tốt hơn so với các thông báo sát ngày. Đây là nội dung quan trọng, và tốt nhất là nên có các thông báo cụ thể về các chế tài kèm theo để tăng tính răn đe.
Yêu nước và văn minh: hai mặt của một giá trị
Lễ diễu binh là hoạt động mang tính nghi thức, nó có tính thiêng liêng hơn cả, thay vì chỉ đơn giản là cơ hội để có các bức ảnh “tự sướng” (selfie) hay xác nhận sự tồn tại của bản thân trong sự tồn tại với đám đông và không khí lễ hội qua các hình ảnh được đăng trên mạng xã hội. Hệ quả của các hành động này có thể là sự tranh giành lẫn nhau để có vị trí đẹp hay những bức ảnh đẹp, mà bỏ qua thái độ lịch sự và các hành động văn minh.
Khi liên quan đến nghi thức, các lễ nghi này cần có tính cam kết và ràng buộc, song song với tính cộng đồng. Người tham dự có thể hòa chung với không khí cộng đồng, định vị bản thân trong mối tương quan với những người cùng chung mối quan tâm; nhưng các cam kết về cái chung, như sự im lặng, trang nghiêm, tuân thủ quy định… phải được ưu tiên.
Không ai phủ nhận tình cảm chân thành và lòng tự hào của hàng chục nghìn người dân khi háo hức và đổ ra đường chờ xem lễ duyệt binh. Thế nhưng, yêu nước không chỉ là sự hiện diện tại một sự kiện lớn, mà còn nằm ở cách mỗi người thể hiện sự tôn trọng kỷ luật và không gian chung. Khi người dân chen lấn, xả rác hay phá hoại cảnh quan, niềm tự hào dân tộc bị những hình ảnh phản cảm lấn át. Lúc này, có lẽ không nói quá, khi cảm xúc cá nhân và sự hẹp hòi lấn át lòng tự hào dân tộc.
Bài học từ lễ duyệt binh 2/9 cho thấy, quản lý đám đông không chỉ là trách nhiệm của chính quyền mà còn là thước đo văn hóa công cộng của mỗi cá nhân. Để những sự kiện tương lai diễn ra trọn vẹn, cần có sự kết hợp giữa chế tài nghiêm minh, giải pháp tổ chức khoa học và quan trọng nhất là sự thay đổi từ ý thức của người tham gia.
Nguồn: Yêu nước văn minh và bài học về quản lý đám đông
Không có nhận xét nào