Lớp chọn – một sự công khai kỳ thị trẻ em trong giáo dục Việt Nam
Mô hình lớp chọn, một sai lầm nghiêm trọng trong giáo dục Việt Nam
Thái Hạo
15/11/2025
LGT từ Tiếng Dân: Ở Mỹ có chương trình GATE (Gifted and Talented Education) là chương trình dành cho các học sinh có năng khiếu và tài năng đặc biệt trong các lĩnh vực như học tập, sáng tạo, hoặc có kỹ năng lãnh đạo từ sớm… Những học sinh này thường được giáo viên phát hiện rất sớm, từ khi học mẫu giáo, qua các bài kiểm tra đặc biệt.
Các em học sinh GATE vẫn học cùng lớp với những học sinh bình thường khác, nhưng các em được cung cấp các chương trình giáo dục chuyên biệt dành cho học sinh GATE, giúp các em có được trải nghiệm đầy thử thách và bổ ích, nhằm hỗ trợ sự phát triển vượt bậc và nhu cầu học tập rất cao của các em. Các em được đưa vào chương trình GATE không phải nhằm mục đích luyện cho các em trở thành những con “gà chọi”. Cũng có một số em học riêng ở trường lớp khác, nhưng các em học riêng cũng không phải để đi thi, để lấy thành tích, mà chỉ với mục đích giúp cho các em phát triển đúng khả năng và trình độ của mình.
Ngoài ra, giáo dục ở Mỹ không chỉ chú trọng đến những em học sinh giỏi, mà còn quan tâm đến những em học sinh kém phát triển. Các trường học ở Mỹ có chương trình giáo dục đặc biệt (Special Needs Education), dành cho những em chậm phát triển (Developmental Disabilities), những em bị rối loạn cảm xúc hành vi (EBD – Emotional Behavior Disorder), hoặc bị tàn tật (Physical Disabilities). Ngay cả những em học sinh Việt Nam khi mới qua Mỹ, không biết tiếng Anh, cũng được dạy ở chương trình đặc biệt, có giáo viên song ngữ hoặc người phiên dịch, giúp các em theo kịp những học sinh bản xứ, để một thời gian sau các em có thể gia nhập vào dòng chính (mainstream) như những em được sinh trưởng ở Mỹ.
Sau đây là bài viết của tác giả Thái Hạo, phản ánh phương pháp giáo dục phản giáo dục trong ngành giáo dục ở Việt Nam:
***
Trong giáo dục Việt Nam, hầu hết các nhà trường đều chia lớp theo học lực, hình thành cái gọi là “lớp chọn”. Cứ nhìn vào cách đánh số, người ta sẽ biết A1, A2, A3 là lớp của những học sinh giỏi, A7, A8, A9… là lớp của những “học sinh dốt”. Tôi cực lực phản đối cách làm phản giáo dục này.
Người ta sẽ biện minh rằng, phân lớp như thế để phân bổ nguồn lực phù hợp, có phương pháp và “liều lượng” thích hợp cho từng đối tượng học sinh, giúp học sinh giỏi có cơ hội phát huy năng lực, học sinh yếu được cải thiện, thỏa mãn sự công bằng trong giáo dục.
Nhưng đây là lối nguy biện! Vì sao?
Thứ nhất, hãy nhìn vào thực tế, đây không phải là phân bổ nguồn lực để tạo sự công bằng, mà là phân phối bất công để phục vụ cho căn bệnh thành tích.
Thứ hai, công bằng không phải là phân loại học sinh theo lớp, mà phải là dạy học phân hóa/ cá nhân hóa. Việc dồn tất cả các học sinh có điểm trung bình bằng nhau vào một lớp rồi áp đặt lên đó một chương trình và phương pháp, đó mới chính là cào bằng, không phải công bằng. Công bằng không phải “cho tất cả học sinh một thứ bằng nhau”, mà phải là cho những học sinh khác nhau những thứ họ cần để tiến bộ.
Nghĩa là, công bằng thật sự phải đến từ việc dạy học phân hóa và cá nhân hóa (chứ không phải “dạy học phân loại”). Muốn thế, phải để các em học chung, và được hỗ trợ/bồi dưỡng cụ thể, để học sinh yếu có được môi trường tốt hơn; học sinh giỏi học được kỹ năng dẫn dắt, hợp tác, lãnh đạo; giáo viên được rèn luyện dạy học phân hóa
Trên thực tế, ngay từ tiểu học – khi mà học sinh còn mới làm quen với mặt chữ, các em đã bị dán nhãn giỏi – dốt, bị phân loại như hàng nông sản trước khi ra chợ. Càng học lên cao sự phân biệt càng nặng nề.
Nhà trường dồn nguồn lực (giáo viên giỏi, thời gian, chương trình bồi dưỡng cũng như sự ưu ái về tinh thần) cho các lớp chọn; trong khi đó những lớp bị dán nhãn là yếu, là dốt sẽ bị bỏ bê. Nhà trường sẽ phân công những giáo viên… không giỏi dạy những lớp này, mặc định rằng “chúng chỉ cần lên lớp thôi là tốt rồi”, không hy vọng gì hơn… Đó là sự bất bình đẳng trong giáo dục, tạo ra giai cấp ngay từ khi học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường.
Thứ ba, phải thấy rằng cơ hội phát triển của mọi học sinh là như nhau. Những em học kém ở lớp 6 không có nghĩa là lên lớp 8 sẽ vẫn tiếp tục kém; những em học giỏi ở lớp 7 không có nghĩa là lên lớp 9 sẽ còn giỏi. Nhưng việc dán nhãn, phân loại, đặt kỳ vọng thấp, bỏ bê ngay từ đầu đã tước đi của các em những cơ hội về sau.
Hậu quả của cách phân loại này là vô cùng tai hại và lâu dài. Có thể điểm sơ qua, như:
– Dán nhãn làm mất động lực của học sinh yếu, gây nên tâm lý tự ti, tự giới hạn khả năng của bản thân, không còn lý do phấn đấu. Nó cũng khiến học sinh giỏi trở nên kiêu ngạo, thấy mình thuộc đẳng cấp trên, nghiễm nhiên được hưởng đặc quyền, đặc lợi.
– Ngày càng kéo rộng khoảng cách giữa các lớp học sinh: Lớp giỏi càng giỏi hơn, lớp dốt sẽ dốt thêm. Không phải vì bản thân các em vốn thế mà vì đầu tư khác nhau, kỳ vọng khác nhau, đối xử khác nhau.
– Duy trì bất bình đẳng ngay từ nhỏ, tước đi cơ hội và quyền vươn lên của những học sinh khó khăn (nhà có cha mẹ trình độ thấp, nghèo và ít điều kiện học thêm, ít công cụ hỗ trợ học tập…); trong khi đó những gia đình khá giả, có điều kiện học thêm nhiều, phương tiện hỗ trợ đầy đủ sẽ vào các lớp được ưu tiên về nguồn lực. Điều này không những duy trì bất bình đẳng mà còn khoét rộng vấn nạn ấy.
– Những “lớp dốt”, như thường thấy, vẫn luôn đi kèm với các kết tội về hạnh kiểm: hư, phá phách, bất trị. Chính việc dán nhãn và thiếu công bằng ngay từ đầu đã dẫn đến những biểu hiện này ở học sinh. Các em không được tôn trọng, nhà trường và giáo viên thì buông xuôi, lớp lại không có hạt nhân tích cực để “kéo” nhau lên, nên trở thành các lớp “hư”.
– Tước đi cơ hội nâng cao nghiệp vụ của giáo viên: Giáo viên giỏi là người phải dạy cho học sinh dốt trở nên giỏi chứ không phải là người sẽ được ưu tiên dạy lớp học sinh giỏi! Năng lực của giáo viên là phải biết tiếp cận và hỗ trợ đa dạng đối tượng người học. Việc gắn chặt họ với chỉ một đối tượng (dốt hoặc giỏi) sẽ làm họ trở nên mất đi khả năng cần thiết này. Nó cũng sinh ra tâm lý ganh đua, phân biệt, kỳ thị và tị hiềm ngay trong cộng đồng nhà giáo – một biểu hiện rất xấu về văn hóa.
– Thúc đẩy căn bệnh thành tích ngày càng trầm trọng. Dồn nguồn lực cho các lớp chọn, lấy đó làm mũi nhọn thành tích, bỏ bê phần lớn học sinh còn lại. Điều này làm méo mó mục tiêu của giáo dục phổ thông là nâng cao mặt bằng năng lực cho toàn bộ học sinh. Đẩy cả xã hội vào một cuộc đua của dạy thêm-học thêm, chạy lớp chạy trường…
– Để lại các hậu quả lâu dài về sau, như giảm hiệu quả giáo dục dài hạn của quốc gia, giảm sự hòa nhập khi học sinh ra đời, khó cải cách về sau khi nếp nghĩ, nếp sống và tâm lý đã bị đóng khung, dán nhãn.
– Phân loại lớp giỏi/ dốt chủ yếu căn cứ vào kết quả học các “môn chính” như Toán, Lý, Hóa, Anh, Văn…, vậy các em giỏi những môn năng khiếu như Âm nhạc, Mỹ thuật, Thể dục-thể thao… thì xếp vào đâu? Hay các em không đáng được quan tâm, và những môn này vẫn không có giá trị gì trong nền giáo dục của chúng ta?
Các nền giáo dục tiến bộ trên thế giới không ai phân loại học sinh như chúng ta, vì nó đi ngược với tinh thần và triết lý giáo dục hiện đại. Thay vào đó, như đã nói, họ áp dụng phương pháp dạy học cá nhân hóa ngay trong từng lớp học. Tất nhiên, nếu muốn làm tốt được theo hướng này thì phải đầu tư nhiều hơn cho giáo dục: giảm sĩ số học sinh, tăng cường thêm giáo viên…
Trong khi đã và đang có những đề xuất và quy định cấm công khai điểm của học sinh nhưng hiện tạo vẫn lại chấp nhận việc phân loại học sinh thành các lớp giỏi-dốt, đó chẳng phải là “con voi giữa phòng” ư?
Ngày xưa chúng tôi đi học, lúc Tiểu học và THCS vẫn chưa có lớp chọn (lên cấp THPT mới bị phân loại). Tuy thế, ở 2 cấp học đầu tiên, chúng tôi rất vui, rất hòa đồng. Bạn nào học tốt thì vẫn phát huy được khả năng, bạn học yếu không bị tự ti mà còn có cơ hội học hỏi các bạn giỏi. Chúng tôi giúp đỡ nhau học rất nhiệt tình và hăng hái, tối còn kéo đến nhà nhau để được học cùng nhau. Trường và lớp cũng không có những biểu hiện thành tích khốc liệt và bệnh hoạn như bây giờ.
Đối với tôi, một đứa trẻ đang học lớp 5, lớp 7, lớp 10…, mà đã bị dán nhãn là “dốt”, là “kém”, là “không thể đào tạo” và sau đó là “hư”, bị coi như một thứ phế phẩm, đó không những là một sự bất công, mà còn là bất nhân.
Với sự phân biệt và dán nhãn thiển cận này, hàng triệu đứa trẻ đang bị biến thành công cụ cho các chiến dịch thành tích và bên cạnh đó là hàng triệu đứa trẻ khác đang bị đối xử theo cách công khai kỳ thị. Đề nghị Bộ Giáo dục xóa bỏ mô hình lớp chọn, vì nó đã và đang góp phần đắc lực làm hỏng nền giáo dục của chúng ta, một cách sâu sắc và toàn diện.
Báo Tiếng Dân
Mô hình lớp chọn, một sai lầm nghiêm trọng trong giáo dục Việt Nam
Thái Hạo
17/11/2025
Hôm qua tôi đã viết bài “Lớp chọn – một sự công khai kỳ thị trẻ em trong giáo dục Việt Nam, tập trung làm rõ những tác hại nghiêm trọng của việc phân loại học sinh và chia các em thành các lớp giỏi/ lớp dốt. Bài viết nhận được đa số sự tán đồng, nhưng cũng có cả những phản đối. Tuy vậy, những bình luận phản đối lại chủ yếu thiên về cảm xúc hoặc không có giá trị lập luận, một số thể hiện rõ sự vô văn hóa trong trao đổi, vì thế tôi bỏ qua không đáp lại. Mời đọc bài viết và các bình luận ở đây.
Trong bài viết thứ 2 này về chủ đề đang đề cập, tôi sẽ đặt trọng tâm vào việc làm rõ hơn những hậu quả của mô hình phân loại học sinh đang được áp dụng phổ biến hiện nay (gọi là “lớp chọn”/ “lớp loại”) trong giáo dục Việt Nam, đồng thời nêu lên những “sai phạm” về mặt pháp lý, để đi đến một kiến nghị chung: Dẹp bỏ mô hình bất bình đẳng và nguy hiểm này.
1. Bây giờ, hãy hình dung, có một học sinh lớp 6, điểm các môn Toán – Văn – Anh chỉ trung bình, nhưng vẽ rất đẹp, hát rất hay, tự tin và thuyết trình hấp dẫn, em bị cho vào lớp yếu/ lớp dốt. Hậu quả là, do các môn này bị coi thường và không được đầu tư, em học sinh ấy sẽ không thấy thế mạnh của mình có ý nghĩa gì cả mà chỉ thấy rằng mình là một người kém cỏi và không có giá trị. Theo thời gian, năng khiếu của em bị thui chột.
Bên cạnh đó, do lớp em là một tập hợp của những bạn “học dốt” như em, và không được tôn trọng, bị coi là nhác học, không có chí tiến thủ, không có ý thức vươn lên, các em bị bỏ bê, nên dần nghịch ngợm nhiều hơn, quậy nhiều hơn, khó bảo hơn và “hư” hơn. Theo sự cộng hưởng từ cả hai phía (sự phân biệt đối xử của nhà trường/giáo viên và sự bất mãn của học sinh), lớp này ngày càng đi xuống, bị kỳ thị, bị coi như thứ phế phẩm.
Những em học giỏi hoặc rất yêu thích các môn học khác ngoài 3 môn Toán – Văn – Anh như KHTN, Sử-Địa, Kinh tế-Pháp luật…, cũng chịu chung số phận như em học sinh vừa nói trên. Các em không có điều kiện phát triển, lại học tập trong một môi trường đầy sự kỳ thị và ngày càng có nhiều học sinh “cá biệt”, nên dần mất đi niềm yêu thích, không đi xa được, thậm chí bị thui chột, tự coi mình là loại người bỏ đi; mất tự tin, mất động lực học, bơ vơ lạc lõng, và rồi hỏng hẳn… Để thấy đầy đủ hơn về tác hại, xin xem lại một cách hệ thống hơn ở bài đã dẫn ở trên.
Một mô hình phân loại-dán nhãn học sinh như thế, thử hỏi đang được tồn tại trên cơ sở nào, ngoài sự sai lầm trong quan điểm giáo dục và sự chi phối của bệnh thành tích đã trở thành kinh niên?
2. Phân loại học sinh và chia lớp thành lớp giỏi/ lớp dốt là đang vi phạm các quy định của pháp luật trong giáo dục.
a) Theo Thông tư 32/2020/TT-BGDĐT (Điều lệ trường THCS, THPT), quy định: học sinh được “bình đẳng trong việc hưởng thụ giáo dục toàn diện” và “được cung cấp thông tin về việc học tập, rèn luyện của mình” (Điều 35).
Tuy nhiên, việc phân lớp theo học lực (thành “lớp chọn” – “lớp giỏi” – “lớp yếu”) dẫn đến sự bất bình đẳng ngay trong một khối lớp: Học sinh giỏi được ưu tiên nhận giáo viên tốt, thời gian học cao, nguồn lực lớn; còn học sinh bị cho vào lớp “dốt” dễ bị rơi vào tình trạng bị bỏ rơi, kỳ vọng thấp, coi thường và bỏ bê. Đây là hành vi mâu thuẫn trực tiếp với nguyên tắc bình đẳng và minh bạch mà Thông tư 32 quy định.
Cũng ở Thông tư 32, Điều 22 quy định cách đánh giá kết quả học tập và rèn luyện của học sinh:
“Đánh giá … bảo đảm tính toàn diện, công bằng, trung thực, vì sự tiến bộ của học sinh … không so sánh học sinh này với học sinh khác và không gây áp lực cho học sinh, giáo viên và cha mẹ.”
Vậy, tách lớp theo học lực rõ ràng là “so sánh học sinh này với học sinh khác” – hành động mà Thông tư cấm. Đồng thời, ví dụ ở THCS, việc chỉ căn cứ vào Toán – Văn – Anh để xếp lớp mà bỏ qua các môn quan trọng khác, đã không đảm bảo “tính toàn diện” và công bằng.
Khi nhà trường sử dụng kết quả kiểm tra, đánh giá để xét vào lớp “chọn” hoặc “yếu”, đó là dùng đánh giá như công cụ phân lớp, trái với quy định “vì sự tiến bộ” và không “phân biệt đối xử”. Vì vậy, về mặt pháp lý, việc phân lớp theo học lực không chỉ thiếu căn cứ quy định cho phép mà còn vi phạm các điều khoản bảo vệ quyền học sinh của Thông tư 32/2020.
b) Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT quy định về đánh giá học sinh THCS, THPT với hai hình thức chính: đánh giá bằng nhận xét và đánh giá bằng điểm số. Trong đó, nhiều môn (như Giáo dục thể chất, Nghệ thuật, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp), việc đánh giá chỉ bằng nhận xét (không điểm) để tập trung vào sự tiến bộ, phẩm chất, năng lực của học sinh. Kết quả rèn luyện được xếp theo mức “Tốt – Khá – Đạt – Chưa đạt” chứ không phải để phân loại vĩnh viễn thành “giỏi – yếu” cho cả khối. Việc đánh giá lại được quy định rõ: học sinh chưa đạt ở môn nào hoặc kết quả cả năm “Chưa đạt” có thể được kiểm tra lại, được đánh giá lại, để đảm bảo cơ hội công bằng.
Tuy nhiên, trong thực tế phân lớp theo học lực, nhiều trường vẫn sử dụng điểm kiểm tra hoặc loại “học lực” để xếp lớp cố định, mà không cho học sinh “yếu” cơ hội “đánh giá lại” một cách công bằng hoặc liên tục. Điều này trái với tinh thần “nhận xét – tiến bộ – đánh giá lại” mà Thông tư 22 khuyến khích.
c) Chương trình GDPT 2018 (CTGDPT 2018) nhấn mạnh mục tiêu “hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh” – không chỉ với một số học sinh “giỏi”, mà với mọi học sinh.
Đặc biệt, CTGDPT 2018 khuyến khích dạy học phân hóa để đáp ứng nhu cầu, năng lực khác nhau của học sinh, chứ không hề khuyến khích phân tầng lớp học lực. Việc tách lớp theo học lực là hành động đi ngược lại triết lý giáo dục mới – nó biến môi trường trường học vốn đa dạng thành các “giai cấp học tập” cố định, bất lợi cho các em không vào “lớp chọn”.
Việc phân lớp giỏi / yếu có thể làm méo mó mục tiêu giáo dục toàn diện: Học sinh “giỏi” bị ép vào thành tích, còn học sinh “kém” bị mặc định sẽ khó tiến bộ, mất cơ hội phát triển năng lực khác (như kỹ năng xã hội, tư duy hợp tác, lãnh đạo…) – trong khi CTGDPT 2018 kỳ vọng học sinh phát triển toàn diện, cân bằng.
3. Rõ ràng, không một văn bản quy phạm pháp luật nào khuyến khích hay hướng dẫn việc phân loại học sinh thành các lớp giỏi/lớp dốt như trên thực tế hầu hết các nhà trường trong cả nước đang làm. Tôi muốn quý vị (Bộ GD, các Sở GD và các nhà trường) trả lời rõ ràng: Quý vị căn cứ vào quy định nào để thực hiện một hành động nhiều tác hại như thế suốt hàng chục năm qua?
Các vị phải có trách nhiệm trả lời câu hỏi này. Vì sao? Vì hệ quả và hậu quả mà cách làm phản giáo dục này để lại là quá lớn, đi ngược với tinh thần và mục tiêu của chương trình giáo dục cũng như chủ trương của Đảng và Nhà nước trong giáo dục đào đạo và phát triển con người. Cụ thể:
– Tâm lý dán nhãn và tự ti: Học sinh bị cho vào “lớp yếu” dễ hình thành mặc cảm rằng mình dốt nát, mất tự tin, giảm động lực học tập. Đây là rào cản rất lớn cho mục tiêu phát triển phẩm chất – năng lực cá nhân như CTGDPT 2018 đề ra.
– Phân tầng giáo viên và nguồn lực: Các trường thường dồn giáo viên giỏi, nhiều kinh nghiệm vào lớp “chọn” để giữ thành tích, trong khi lớp “yếu” nhận giáo viên ít kinh nghiệm, ít đầu tư. Điều này làm gia tăng bất bình đẳng nội tại trong mỗi nhà trường.
– Lệch mục tiêu giáo dục: Nhà trường dễ ưu tiên thành tích (thi học sinh giỏi, điểm cao) hơn việc thực sự phát triển năng lực cho toàn bộ học sinh; điều này đi ngược tinh thần giáo dục vì con người — không chỉ vì thi cử.
– Mất cơ hội tương tác đa dạng: Khi học sinh giỏi và yếu bị tách lớp, họ mất môi trường để tương tác, hỗ trợ lẫn nhau, học cách lãnh đạo, hợp tác và chia sẻ…, là những kỹ năng vô cùng quan trọng trong xã hội và công việc.
Một lần nữa, với tư cách công dân và là một phụ huynh có con cháu đang học trong hệ thống giáo dục công lập Việt Nam, tôi đề nghị Bộ Giáo dục và các cơ quan có liên quan trả lời câu hỏi về mặt pháp lý đối với sự phân loại học sinh (thành lớp giỏi/ lớp dốt) mà quý vị đang thực hiện.
Đồng thời, quý vị cũng phải rà soát, đánh giá và giải trình trước người dân cả nước về ưu và nhược của cách làm này. Các vị phải có trách nhiệm thuyết phục được phụ huynh về pháp lý, về hiệu quả và lợi ích mà nó mang lại; đồng thời phải bác bỏ được bằng lý luận và thực tiễn về những tai hại của mô hình phân loại học sinh đang được đề cập mà tôi đã nêu sơ qua trong bài viết này và cả bài đã dẫn ở trên.
Một lần nữa, tôi đề nghị, nếu không thể tìm được cơ sở pháp lý, lý luận cũng như thực tiễn (lợi ích chính đáng) cho cách làm này, thì Bộ giáo dục phải sớm ban hành quy định nghiêm cấm việc phân loại học sinh, xóa bỏ mô hình “lớp chọn”, trả lại một môi trường giáo dục công bằng, nhân văn, vì sự phát triển con người cho học sinh và cho tương lai của xã hội.
Báo Tiếng Dân
Không có nhận xét nào