*Ghi chú của VSF: Phiên bản tiếng Anh của bài viết đã được xuất bản trên Global Taiwan Institute với tiêu đề “Lai Ching-te’s Fragile Presidency and the Politics of Survival”.
Bài viết này do đội ngũ VSF dịch với sự chấp thuận của (các) tác giả.
Trương Tuấn Kiệt - Huỳnh Tâm Sáng
21/11/2025
Tổng thống Đài Loan chật vật tìm cách "sinh tồn" giữa bế tắc chính trị và tỷ lệ ủng hộ lao dốc. - (C): SCMP
Thất bại trong chiến dịch bãi nhiệm phe đối lập cùng tỷ lệ ủng hộ sụt giảm nghiêm trọng đang làm xói mòn khả năng điều hành của Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức, buộc ông phải tìm cách “sống sót” trong bối cảnh bế tắc chính trị.
Sau cuộc tổng tuyển cử hồi tháng 1/2024, Đảng Dân Tiến (Democratic Progressive Party - DPP) tiếp tục giữ được chức vụ Tổng thống nhưng đã đánh mất quyền kiểm soát Viện Lập pháp (Legislative Yuan - LY). Với tổng cộng 60 ghế, liên minh giữa Quốc Dân Đảng (Kuomintang - KMT) và Đảng Nhân Dân Đài Loan (Taiwan People’s Party - TPP) hiện nắm ưu thế so với 51 ghế của DPP, qua đó có đủ khả năng gây sức ép, làm giảm ảnh hưởng và ngăn chặn các đề xuất chính sách của Tổng thống Lại Thanh Đức (Lai Ching-te) thuộc DPP.
Giữa năm nay, DPP đã thúc đẩy một chiến dịch bãi nhiệm chưa từng có nhằm thay đổi cán cân quyền lực trong LY, song phải nhận lại thất bại chính trị cay đắng. Chiến dịch được khởi xướng bởi các tổ chức xã hội dân sự và được Tổng thống Lại công khai ủng hộ, hướng đến việc phế truất 31 nghị sĩ của KMT, với lý do rằng họ đã cản trở chính phủ thông qua các dự luật và ngân sách. Tuy nhiên, khi toàn bộ phiếu bãi nhiệm được kiểm đếm vào ngày 23/8, không một nghị sĩ KMT nào mất ghế. Hệ quả là, chiến dịch gây tranh cãi này “vô tình” giúp củng cố thêm vị thế của liên minh đối lập KMT - TPP. Trên đà chiến thắng, Chủ tịch KMT cùng ngày đã ra tuyên bố kêu gọi đoàn kết dân tộc, đồng thời cáo buộc chính quyền Lại theo đuổi chế độ độc tài, chỉ tập trung đấu đá chính trị mà bỏ bê phát triển kinh tế.
Trong bối cảnh đó, triển vọng thay đổi cán cân quyền lực trong LY trước kỳ bầu cử LY tiếp theo vào năm 2028 dường như rất thấp. Sau nỗ lực bãi nhiệm thất bại, số ghế trong LY vẫn giữ nguyên, với liên minh KMT - TPP tiếp tục nắm đa số. Thêm vào đó, việc không một nghị sĩ KMT nào bị bãi nhiệm trong đợt bỏ phiếu vừa qua cho thấy chính quyền Lại khó có thể khởi động thêm bất kỳ chiến dịch bãi nhiệm nào trong phần còn lại của nhiệm kỳ.
Cũng trong ngày diễn ra vòng bãi nhiệm thứ hai (tức ngày 23/8), cử tri Đài Loan đã tham gia một cuộc trưng cầu dân ý quan trọng để quyết định tương lai của chương trình năng lượng hạt nhân. Đã có hơn 74% số người bỏ phiếu ủng hộ việc khởi động lại Nhà máy Điện hạt nhân Maanshan. Vào những năm 1980, năng lượng hạt nhân từng đáp ứng hơn một nửa nhu cầu điện của Đài Loan, nhưng đến tháng 5 năm nay, chính phủ DPP cầm quyền đã hoàn tất việc loại bỏ hoàn toàn nguồn năng lượng này. Do đó, sáng kiến trưng cầu dân ý về năng lượng hạt nhân, được khởi xướng vào tháng 5 bởi TPP và có sự hậu thuẫn của KMT, nhằm mục tiêu tái khởi động nhà máy này.
Chính sách phản đối năng lượng hạt nhân từ lâu đã là một trụ cột trong cương lĩnh của DPP. Kể từ cuối những năm 1980, đảng này đã gắn lập trường đó với các phong trào xã hội, và dưới thời cựu Tổng thống Thái Anh Văn (Tsai Ing-wen), khẩu hiệu “quê hương phi hạt nhân” (nuclear-free homeland) đã được chính thức luật hóa. Lập luận chính của đảng xoay quanh những cân nhắc về rủi ro an toàn, tuy nhiên trên thực tế cuộc trưng cầu dân ý vừa qua cho thấy năng lượng hạt nhân vẫn nhận được sự ủng hộ đáng kể từ công chúng.
Chính quyền Lại có phần may mắn khi kết quả trưng cầu dân ý bị vô hiệu do không đạt ngưỡng pháp lý. Theo luật, cần có sự ủng hộ của ít nhất một phần tư tổng số cử tri đủ điều kiện (trong trường hợp này là khoảng 5 triệu phiếu “đồng ý”) để được thông qua. Tuy nhiên, đề xuất chỉ nhận được 4,34 triệu phiếu “đồng ý”, thấp hơn mức yêu cầu 5 triệu phiếu.
Mức độ ủng hộ Tổng thống sụt giảm
Những thách thức đối với DPP chưa dừng lại ở đó. Các cuộc khảo sát dư luận gần đây cho thấy tỷ lệ ủng hộ Tổng thống Lại đang ở mức đáng lo ngại. Chẳng hạn, một cuộc thăm dò của TVBS công bố ngày 11/8, khảo sát hơn 1.044 người, cho thấy chỉ 28% người được hỏi hài lòng với hiệu quả làm việc của Tổng thống, giảm từ mức 32% hồi tháng 5.
Một khảo sát khác do Nền tảng Dư luận Đài Loan (Taiwan Public Opinion Foundation) tiến hành trong khoảng ngày 4 - 6/8 (với 1.079 người tham gia) ghi nhận mức ủng hộ của Lại chạm mức thấp nhất kể từ khi ông nhậm chức vào tháng 5/2024, với chỉ 33,3% bày tỏ sự hài lòng, trong khi 54,4% cảm thấy không hài lòng.
Nhiều nhà quan sát cho rằng sự sụt giảm này phản ánh tâm lý mệt mỏi của cử tri trước việc Tổng thống Lại liên tục nhấn mạnh luận điệu chống lại Trung Quốc, thay vì tập trung nhiều hơn vào các vấn đề nội tại cấp bách như kinh tế và đời sống dân sinh. Tình hình càng trở nên phức tạp khi chính quyền Lại vấp phải chỉ trích gay gắt từ phe đối lập và một số ngành công nghiệp trong nước, sau khi Mỹ dưới thời chính quyền Donald Trump áp đặt thuế quan 20% đối với hàng xuất khẩu của Đài Loan, trong khi các nước láng giềng như Nhật Bản và Hàn Quốc chỉ bị áp mức 15%.
Nhưng khó bị bãi nhiệm
Những thách thức kể trên đang dần làm xói mòn tính hợp pháp trong nước của Tổng thống Lại, đặt ra thách thức đáng kể đối với năng lực điều hành của ông chỉ hơn một năm sau khi nhậm chức. Tuy nhiên, giữa những khó khăn ngày càng gia tăng này, Lại khó có khả năng cân nhắc từ chức. Trong lịch sử Đài Loan, chưa từng có tổng thống nào chọn từ chức. Ngay cả khi liên minh KMT - TPP tìm cách gây áp lực thông qua việc bãi nhiệm, khả năng thành công của nỗ lực này gần như không thể xảy ra.
Điều 2 trong Các Điều Khoản Bổ Sung của Hiến pháp Đài Loan (Taiwan’s Additional Articles of the Constitution) quy định: “Việc bãi nhiệm tổng thống hoặc phó tổng thống phải được khởi xướng theo đề xuất của một phần tư tổng số thành viên của Viện Lập pháp và đồng thời được hai phần ba tổng số thành viên thông qua.” Như đã đề cập ở trên, liên minh đối lập KMT - TPP nắm tổng cộng 60 ghế, chỉ nhiều hơn 9 ghế so với 51 ghế của DPP. Khoảng cách mỏng manh này khiến gần như không thể đạt được ngưỡng hai phần ba cần thiết để thúc đẩy một đề xuất bãi nhiệm tổng thống.
Trong khi đó, Tổng thống Lại không hề có dấu hiệu cân nhắc từ chức. Thay vào đó, sau chiến dịch bãi nhiệm thất bại, quan điểm của ông tập trung vào thúc đẩy đối thoại có ý nghĩa và tránh đối đầu trực tiếp với phe đối lập; tuy nhiên, ông không đề xuất bất kỳ hành động cụ thể nào trong tương lai.
Cùng lúc, ông đã tiến hành cải tổ mạnh mẽ nội các nhằm giải quyết khủng hoảng hiện tại. Có tổng cộng 10 vị trí bổ nhiệm mới trong đợt thay đổi này, bao gồm các quan chức giữ vị trí chủ chốt như Kung Ming-hsin (Bộ trưởng Kinh tế), Yeh Chun-hsien (Bộ trưởng Hội đồng Phát triển Quốc gia), Lin Yi-jing (Bộ trưởng Kỹ thuật số), Li Wen cùng Vincent Chao (Phó Tổng thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia). Một nguồn tin gần gũi với tổng thống tiết lộ rằng việc thay đổi nội các nhằm tăng cường khả năng chịu đựng của đất nước giữa thời điểm bất ổn hiện nay (đặc biệt là cú sốc thuế quan), tăng cường quan hệ với Mỹ, và đối phó với áp lực chính trị, quân sự ngày càng gia tăng từ Trung Quốc.
Tuy nhiên, chưa có dấu hiệu nào cho thấy các nút thắt trên sẽ được tháo gỡ hiệu quả. Việc thay đổi nội các chỉ thay thế các quan chức cũ bằng người mới, nhưng các vấn đề cấu trúc, như bế tắc chính trị của DPP trước sự chi phối của liên minh KMT - TPP, vẫn không thay đổi, khiến khả năng thực hiện các biện pháp đột phá gần như không thể xảy ra.
Tìm cách “sống sót” giữa chính trị bất ổn
Dựa trên lời kêu gọi đối thoại với phe đối lập và quyết định cải tổ nội các của Tổng thống Lại, có thể đưa ra một số dự đoán về các bước đi chính trị tiềm năng của ông. Trước hết, lãnh đạo DPP có thể cân nhắc tiếp cận và thỏa hiệp với KMT và TPP để đổi lấy một giai đoạn tạm thời ổn định chính trị. Với sự ủng hộ mạnh mẽ của công chúng về việc khởi động lại Nhà máy Điện hạt nhân số ba, DPP có thể nhượng bộ, đồng ý tái khởi động nhà máy, qua đó ghi điểm với cử tri đồng thời giảm áp lực từ phe đối lập. Đổi lại, Tổng thống Lại có thể yêu cầu KMT không ngăn cản đề xuất của ông (được đưa ra lần đầu vào tháng 2) nhằm tăng chi tiêu quốc phòng vượt 3% GDP. Mặc dù khó thực hiện, thỏa hiệp như vậy có thể cho phép Lại chứng minh với cử tri rằng ông có khả năng hợp tác hiệu quả với các đảng đối thủ để bảo vệ an ninh Đài Loan.
Cùng lúc, việc bổ nhiệm Bộ trưởng Kinh tế mới thể hiện quyết tâm của chính phủ trong việc thúc đẩy đàm phán thương mại với Washington, nhằm đạt được một thỏa thuận có lợi hơn cho Đài Loan. Điểm tích cực là Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick tiết lộ vào ngày 11/9 rằng hai bên đang gần đạt được thỏa thuận. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều trở ngại trước khi một thông báo chính thức có thể được công bố. Để hoàn tất thỏa thuận, Đài Bắc có khả năng phải thực hiện các nhượng bộ đáng kể: mở cửa thị trường cho hàng hóa sản xuất theo tiêu chuẩn Mỹ, nhập khẩu nông sản Mỹ, tăng mua sắm vũ khí từ Mỹ, và chấp nhận yêu cầu của Trump về chia sản xuất chất bán dẫn 50-50 giữa Đài Bắc và Washington. Khó khăn nằm ở chỗ, việc nhập khẩu nông sản Mỹ sẽ ảnh hưởng đến ngành thực phẩm và nông nghiệp của Đài Loan, trong khi các ngành chủ chốt khác, đặc biệt là ô tô và chất bán dẫn, cũng có thể chịu tác động tiêu cực. Hơn nữa, với những nỗ lực lặp đi lặp lại nhằm tăng chi tiêu quốc phòng bất chấp rào cản lập pháp, Tổng thống Lại cần cân nhắc thận trọng các chính sách để tránh làm trầm trọng thêm tình thế vốn đã mong manh mà ông đang đối mặt.
Năm tới, Đài Loan sẽ tổ chức bầu cử địa phương để chọn lãnh đạo và hội đồng ở nhiều cấp chính quyền. Các cuộc bầu cử này được coi là thước đo niềm tin của công chúng đối với chính quyền DPP và như một “cuộc trưng cầu dân ý không chính thức” về khả năng lãnh đạo của Tổng thống Lại. Hơn nữa, các vị trí chủ chốt tại địa phương, đặc biệt là chức thị trưởng ở các thành phố lớn, có thể làm bệ phóng cho những ứng viên tổng thống trong năm 2028. Đảng nào giành được lợi thế trong các cuộc bầu cử địa phương sẽ có vũ khí quan trọng để tạo đà chính trị, huy động cử tri, và chuẩn bị cho bầu cử toàn quốc năm 2028.
Nhận thức được tầm quan trọng này, Lại gần như chắc chắn sẽ ưu tiên nỗ lực giành lại cử tri bằng cách kêu gọi “đoàn kết” (unity). Trên thực tế, đây chính là chiến lược mà ông đã theo đuổi thông qua “Mười Bài giảng về Đoàn kết Quốc gia” (Ten Lectures on National Unity) từ tháng 6, nhằm hợp nhất nhân dân, các đảng phái trong tầm nhìn thúc đẩy tiến bộ của Đài Loan, đồng thời chống lại các mối đe dọa từ bên ngoài. Tuy nhiên, nỗ lực này dường như đã bị bỏ dở sau chỉ bốn bài phát biểu, vì phản hồi từ công chúng không đạt kỳ vọng. Có vẻ chính quyền đã nhận thấy cần hoãn lại các bài phát biểu để chỉnh sửa nội dung cho phù hợp hơn.
Tóm lại, trước những thách thức ngày càng gia tăng, Tổng thống Lại đã tìm cách cải thiện tình hình bằng việc cải tổ nội các và kêu gọi đối thoại với phe đối lập. Những hành động này thể hiện nhận thức của Lại rằng bế tắc chính trị và mức độ ủng hộ sụt giảm đã cản trở khả năng điều hành hiệu quả của ông. Trong tương lai, nhà lãnh đạo Đài Loan có thể tìm cách giành lại niềm tin của công chúng và giảm căng thẳng đảng phái thông qua việc thúc đẩy đối thoại và tiếp thu ý kiến. Trên cơ sở đó, Tổng thống Lại Thanh Đức được dự đoán sẽ theo đuổi một thỏa hiệp mong manh với KMT, tăng cường đàm phán thương mại với Mỹ, và mở rộng các nỗ lực vận động cử tri xoay quanh chủ đề đoàn kết. Con đường phía trước sẽ đầy khó khăn, và còn phải chờ xem liệu Lại có thể tạo ra bước đột phá hay sẽ tiếp tục trở thành tổng thống “què quặt” cho đến cuộc bầu cử toàn quốc năm 2028.
https://www.vsforum.org
Không có nhận xét nào