Gs. Nguyễn Văn Tuấn
04/12/2025
"... Thay vì chỉ chạy theo số lượng bài báo và Impact Factor, cần chuyển hướng đánh giá sang chất lượng thực sự, tính nguyên bản, và tác động xã hội lâu dài của nghiên cứu.
Nếu không hành động ngay từ bây giờ, tỉ lệ thu hồi sẽ tiếp tục tăng và uy tín khoa học Việt Nam sẽ còn bị tổn hại nặng nề hơn trong thời gian tới. Thiết nghĩ đây không còn là vấn đề của riêng cá nhân hay đại học nào, mà là trách nhiệm chung của toàn bộ hệ thống khoa học Việt Nam".
Đáp ứng câu hỏi của một bạn phóng viên, dưới đây là vài phân tích thêm (chỉ mô tả thôi) về đặc điểm của những bài báo bị thu hồi.
Trong thời gian 2010 - 2025, Việt Nam công bố 142,444 bài báo khoa học trên các tập san trong danh mục Web of Science (WoS). Trong cùng thời gian, số bài báo bị thu hồi hoặc EoC là 364. Trong số 364 bài đó, con số chánh thức bị thu hồi (retracted, retraction) là 348 [1]. Riêng số retracted articles là 206.
Bảng dưới đây cho thấy tỉ lệ (tính trên 1000 bài công bố) của Việt Nam cao hơn các nước trong vùng. Mặc dù Mã Lai Á có số bài báo thu hồi cao nhứt (883 bài; retracted 585), nhưng số bài công bố cũng cao nhứt (408759), nên tính theo tỉ lệ thì họ vẫn thấp hơn Việt Nam.
Tân Gia Ba / Singapore có tỉ lệ bài báo bị thu hồi thấp nhứt trong vùng (0.5 / 1000 bài), và tỉ lệ này tương đương với tình hình chung toàn cầu.
Tác giả
Phóng viên hỏi tác giả nào có số bài thu hồi nhiều nhứt? Số liệu cho thấy quán quân là ... người ngoại quốc: Kittisak Jermsittiparsert.
Tác giả này (Kittisak Jermsittiparsert), người Thái Lan, có 18 bài báo bị thu hồi. Theo ORCID (danh mục các nhà khoa học) thì tác giả này từng làm việc cho ĐH Tôn Đức Thắng, ĐH Duy Tân, ĐH Chulalongkorn, và nay là ĐH Kinh tế Luật Henan (China).
Đứng hạng 2 là Philippe Gautret và Didier Raoult [2] (mỗi người 13 bài), cả hai đều là người Pháp. Hai tác giả này cùng một nhóm, không làm cho đại học Việt Nam, nhưng có hợp tác với vài tác giả ở Việt Nam (Thái Bình), nên tác giả Việt Nam bị ... dính chùm.
Tập san
Tập san nào có nhiều bài báo bị thu hồi? Dưới đây là danh sách "top 10" tập san mà các tác giả từ Việt Nam có nhiều bài bị thu hồi:
• ENVIRONMENTAL RESEARCH (28 bài)
• ENVIRONMENTAL SCIENCE AND POLLUTION RESEARCH (28)
• Environmental science and pollution research international (22)
• FUEL (17)
• APPLIED SURFACE SCIENCE (9)
• CHEMOSPHERE (9)
• EUROPEAN JOURNAL OF CLINICAL MICROBIOLOGY & INFECTIOUS DISEASES (8 )
• WIRELESS COMMUNICATIONS & MOBILE COMPUTING (7)
• WORK-A JOURNAL OF PREVENTION ASSESSMENT & REHABILITATION (7)
• BIOMASS CONVERSION AND BIOREFINERY (6)
Như có thể thấy, đa số những tập san này thuộc ngành kĩ thuật và môi trường.
Một số trong danh sách này thuộc vào hàng ‘có hạng’. Có Impact Factor cao. Do các tập đoàn nổi tiếng như Elsevier và Springer-Nature xuất bản.
Nhưng hầu hết các tập san này không do một hiệp hội chuyên môn nổi tiếng quản lí.
Trích dẫn
Điều đáng nói là những bài báo bị thu hồi này từng có nhiều trích dẫn! Khoảng 25% những bài bị thu hồi có trích dẫn 16 lần trở lên. Hơn 20 bài với số trích dẫn hơn 100 lần mỗi bài.
Có bài (Hydroxychloroquine and azithromycin as a treatment of COVID-19: results of an open-label non-randomized clinical trial), công bố năm 2020 trong thời Covid và thu hồi 2025, được trích dẫn 3833 lần!
Có 3 bài thuộc vào nhóm “Highly Cited”, được vinh danh là những viên kim cương trong khoa học.
Bài học rút ra
1. Phẩm chất khoa học không đồng nghĩa với số lượng
Việc chạy đua chỉ số công bố (KPI, xét chức danh, xét duyệt đề tài) đã tạo áp lực cực lớn, dẫn tới sự đánh đổi chất lượng khoa học. Tỉ lệ thu hồi cao của Việt Nam chính là cái giá phải trả cho tăng trưởng nóng không bền vững.
2. Bài báo Q1 + nhiều trích dẫn không hẳn phản ảnh chất lượng cao
Một bài báo từng nằm trong Q1, có hàng ngàn trích dẫn vẫn có thể bị thu hồi và làm vẩn đục khoa học. Do đó, không thể lấy “Q1” hay “số trích dẫn” làm tiêu chuẩn duy nhứt để đánh giá năng lực nhà khoa học, xét duyệt đề tài, hay phong hàm chức danh.
3. Vấn đề đào tạo
Các đại học, viện nghiên cứu, bệnh viện, v.v. nên có chương trình đào tạo về đạo đức công bố và đạo đức khoa học (hai cái này khác nhau) [3]. Họ cũng cần có cơ chế kiểm soát chất lượng và thực thi nghiêm ngặt publication ethics.
4. Hợp tác quốc tế cần được kiểm soát chặt chẽ hơn
Nhiều trường hợp tác giả Việt Nam bị “dính chùm” vì hợp tác với các nhóm có vấn đề (Didier Raoult, Kittisak Jermsittiparsert).
5. Xây dựng văn hóa khoa học lành mạnh
Thay vì chỉ chạy theo số lượng bài báo và Impact Factor, cần chuyển hướng đánh giá sang chất lượng thực sự, tính nguyên bản, và tác động xã hội lâu dài của nghiên cứu.
Nếu không hành động ngay từ bây giờ, tỉ lệ thu hồi sẽ tiếp tục tăng và uy tín khoa học Việt Nam sẽ còn bị tổn hại nặng nề hơn trong thời gian tới. Thiết nghĩ đây không còn là vấn đề của riêng cá nhân hay đại học nào, mà là trách nhiệm chung của toàn bộ hệ thống khoa học Việt Nam.
____
[1] Xin nói thêm là số bài báo công bố và thu hồi có thể thay đổi ... từng giờ. Lí do là vì Web of Science (WoS)họ cập nhựt, chỉnh sửa, thay đổi từng giờ. Ngoài ra, một số chức năng trong WoS vận hành không tốt mấy, nên đôi khi đòi hỏi phải làm thủ công qua ứng dụng các nhu liệu như R hay Python.
[2] Didier Raoult là tác giả chánh của bài báo (công bố năm 2020) về hydroxychloroquine điều trị bệnh nhân Covid-19. Bài báo này bị phê bình dữ dội. Có người viết cả 30 trang phê bình những sai lầm về phương pháp trong bài báo. Mãi đến 2024 thì bài báo mới bị thu hồi. Vì bài báo có tác giả từ Việt Nam, nên các tác giả này bị ... oan.
[3] Xin nhân dịp này quảng cáo một chút. Số là Viện Phương Nam sẽ mở một khoá học về thiết kế nghiên cứu khoa học và đạo đức khoa học (Study Design and Scientific Ethics) từ ngày 23/1/2026 đến 25/1/2026. Dự kiến sẽ có một bài giảng về ethics trong thiết kế nghiên cứu và một bài giảng về publication ethics, với nhiều ví dụ thực tế làm bài học. Tôi và anh Thạch sẽ phụ trách khoá học này.
https://www.facebook.com/share/1D8tnpgt3Z/
Không có nhận xét nào