Dưới đáy vùng nước tranh chấp là nguồn cung cấp đất hiếm rất quan trọng đối với tham vọng công nghệ của Trung Quốc.
Vào tháng 3 năm nay, hơn 200 tàu dân quân biển của Trung Quốc đã tập trung tại bãi đá ngầm Whitsun/Bãi Ba Đầu thuộc quần đảo Trường Sa. Sự hiện diện của họ là một lời nhắc nhở đáng ngại về ý định tuyên bố chủ quyền lãnh hải của Trung Quốc ở phần lớn Biển Đông trong “đường chín đoạn”. Các quan chức Philippines đã cảnh báo và nhắc lại rằng phán quyết năm 2016 của một tòa trọng tài quốc tế đã phủ nhận tính hợp pháp của các tuyên bố trước đây của Bắc Kinh. Các quan chức Trung Quốc đã bác bỏ phán quyết này và những hệ quả của nó, đồng thời hạ thấp tầm quan trọng của sự hiện diện của quân đội. Nhưng Trung Quốc âm thầm tiếp tục củng cố một sự có mặt tại một địa điểm mới và gây tranh cãi ở Biển Đông. Hành động này có nguy cơ gây ra xung đột. Ít nhất một chuyên gia người Mỹ đã cảnh báo về nguy cơ chiến tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Trong số nhiều vấn đề đang nghiêm trọng là quyền tiếp cận tự do và không giới hạn đến các vùng biển quốc tế này và các tuyến thủy lộ thương mại quan trọng đi qua chúng. Những vấn đề hàng hải hàng đầu này rất quan trọng và đã thu hút sự chú ý của các lực lượng hải quân lớn nhất trên thế giới. Sự hiện diện của hải quân Trung Quốc trong khu vực đã phá nhiều kỷ lục với kế hoạch tiếp tục gia tăng. Hoa Kỳ cũng đã tăng cường sự hiện diện của hải quân trong khu vực này và Tổng thống Joe Biden đã tỏ ý định duy trì sự hiện diện mạnh mẽ ở Ấn Độ-Thái Bình Dương. Liên minh châu Âu đã công bố Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương được chờ đợi từ lâu, trong đó nhấn mạnh một lần nữa nhu cầu tiếp cận tự do và không hạn chế đối với các vùng biển và các tuyến thương mại quốc tế này. Vương quốc Anh đang gửi một hạm đội tàu chiến đến khu vực, đây là hạm đội lớn nhất được họ triển khai kể từ Chiến tranh Quần đảo Malvinas / Falkland năm 1982. Với những hành động tăng cường này, người ta có thể tự hỏi liệu chúng ta có đang thấy những dấu hiệu báo trước một cuộc chiến hay không.
Tuy nhiên, khó có thể xảy ra một cuộc chiến ở Biển Đông. Những sự kiện gần đây đang diễn ra trong chương mới nhất của cái đang trở thành một chiến lược lâu dài của Trung Quốc. Các chương tương tự đã được mở ra tại Đá Vành Khăn, Đá Chữ Thập và Đá Xubi. Mỗi lần như vậy, Trung Quốc dần khẳng định sự hiện diện và ảnh hưởng của họ ở các khu vực tranh chấp, như Trường Sa và bãi cạn Scarborough, xác lập chủ quyền xung quanh các tiền đồn xa xôi này trong khi bác bỏ các nghị quyết pháp lý và tránh xung đột quy mô lớn bằng cách tiếp cận chậm rãi và kiên nhẫn mà chúng tôi gọi là sự trì hoãn chiến lược. Chúng tôi tin rằng Trung Quốc sẽ tiếp tục hướng đi này trong tương lai gần, dựa vào chiến thuật “vùng xám” quy mô nhỏ để mở rộng phạm vi hoạt động trên Biển Đông.
Để biết lý do tại sao, chúng ta cần nhìn vào bên dưới bề mặt của những gì đang xảy ra, theo cả nghĩa bóng và nghĩa đen.
Trung Quốc đang mạnh mẽ cạnh tranh với các cường quốc toàn cầu khác trong cuộc đua kinh tế vĩ đại của thế kỷ 21: thống trị thị trường giải pháp thay thế sạch hơn cho nhiên liệu hóa thạch. Trung Quốc không giấu giếm ý định trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất pin cho ngành giao thông trong tương lai, cho các thiết bị điện tử tinh vi giúp chúng ta giao tiếp và kinh doanh, và có khả năng giảm mức độ biến đổi khí hậu. Đồng thời, Bắc Kinh đang hướng tới mục tiêu trở thành nhà sản xuất thiết bị điện tử tiên tiến hàng đầu thế giới. Với kế hoạch “Sản xuất tại Trung Quốc 2025” là cương lĩnh kinh tế quan trọng của Chủ tịch Tập Cận Bình, các lĩnh vực sản xuất ưu tiên cao như chất bán dẫn, công nghệ hàng không vũ trụ và người máy được khuyến khích mở rộng và đổi mới.
Những loại pin và thiết bị điện tử tiên tiến này phụ thuộc vào quá trình khai thác và tinh chế phức tạp các nguyên tố đất hiếm. Việc tiếp cận với nguồn cung dồi dào các khoáng chất này sẽ là yếu tố quan trọng để các lĩnh vực này tăng trưởng tối đa trong những năm tới. Trong nghiên cứu của mình, chúng tôi nhận thấy rằng mục tiêu chiến lược cốt lõi của Trung Quốc là duy trì tình trạng thống lĩnh của họ trên thị trường đất hiếm. Trong ba thập niên qua, Trung Quốc đã thống trị thị trường sản xuất và xuất khẩu đất hiếm. Thường sản xuất hơn 90% lượng tiêu thụ trên thế giới, Bắc Kinh có khả năng kiểm soát giá cả và số lượng của những mặt hàng thiết yếu này. Giống như vai trò của Ả-rập Xê-út đối với thị trường dầu mỏ thế giới, Trung Quốc có thể hạn chế hoặc mở rộng xuất khẩu đất hiếm để duy trì mức giá và lượng cung mà họ muốn.
Vai trò của Trung Quốc trên thị trường đất hiếm liên quan gì đến chính trị ở Biển Đông? Bắc Kinh hiện đang phải đối mặt với hai mối đe dọa tiềm tàng đối với nguồn cung cấp đất hiếm của họ. Thứ nhất, khi nền kinh tế Trung Quốc phát triển, mức thu nhập và dân số của tầng lớp trung lưu cũng tăng theo, Bắc Kinh có lẽ thấy trước được tình trạng các mỏ đất hiếm khổng lồ trong nước sẽ trở nên ít được dân chúng ưa thích (có lẽ do ô nhiễm môi trường, chú thích của người dịch). Thứ hai, tuy Trung Quốc đã tận dụng thành công nguồn nguyên liệu đất hiếm thô từ các quốc gia như Cộng hòa Dân chủ Congo, nhưng khả năng tiếp cận ổn định lâu dài tới các nguồn bên ngoài này vẫn còn là một vấn đề.
Để đối phó với những mối đe dọa này, Trung Quốc đã bắt đầu nhìn ra biển để tìm cách tăng cường nguồn cung cấp đất hiếm của mình. Đáy Biển Đông chứa một nguồn cung cấp dồi dào các khối khoáng chất nhỏ được gọi là các nốt đa kim. Trung Quốc đã phát triển công nghệ khai thác biển sâu tiên tiến nhất trên thế giới, và khả năng thu hoạch các nốt đa kim và đất hiếm bên trong chúng của họ là cao hơn mọi quốc gia khác. Với việc luật khai thác khoáng sản trong vùng biển quốc tế sắp được Cơ quan Đáy biển Quốc tế đưa ra, cách tốt nhất để Trung Quốc đảm bảo tiếp tục tiếp cận các khoáng sản dưới đáy biển này và nguồn cung cấp đất hiếm ngoài khơi là coi những vùng biển này là lãnh thổ thuộc chủ quyền của họ.
Nếu mục tiêu của Trung Quốc là kiểm soát nguồn cung và giá đất hiếm trong ít nhất một phần tư thế kỷ tới, thì việc gây chiến sẽ phản tác dụng. Thật vậy, Trung Quốc đã hiểu khá rõ các giới hạn của sức mạnh thị trường của họ đối với đất hiếm. Năm 2010, một tàu đánh cá của Trung Quốc ở Biển Hoa Đông đã bị Cảnh sát biển Nhật Bản bắt giữ sau một vụ va chạm gần quần đảo Senkaku / Điếu Ngư. Kết quả là tranh chấp khiến khu vực này trở nên căng thẳng, và Trung Quốc đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản cũng như hạn ngạch xuất khẩu đất hiếm sang phần còn lại của thế giới. Giá tăng vọt lên tới 2.000% sau đó, nhưng điều gì xảy ra tiếp theo mới là điều quan trọng.
Giá tăng vọt và nguồn cung giảm đã thu hút những công ty mới tham gia vào ngành kinh doanh khai thác đất hiếm. Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đã tiến hành một cuộc điều tra về sự phụ thuộc của nước này vào khoáng sản Trung Quốc và hàng chục công ty tư nhân đã xuất hiện trên thị trường. Trong sự kiện được gọi là “Cuộc khủng hoảng đất hiếm năm 2010-2012”, Trung Quốc đã học được rằng việc hạn chế nguồn cung hoặc tăng giá quá mức sẽ làm xói mòn vị thế thị trường của chính họ. Đến năm 2014, Trung Quốc đã xóa bỏ hạn ngạch, khôi phục xuất khẩu sang Nhật Bản và giá cả giảm xuống. Những công ty mới tham gia vào thị trường đất hiếm đã dần đóng cửa, nhưng chúng có thể xuất hiện trở lại bất cứ lúc nào.
Với bài học kinh nghiệm đó, mục tiêu của Trung Quốc không phải là triển khai sức mạnh thị trường để làm xói mòn khả năng tiếp cận đất hiếm trên toàn cầu. Thay vào đó, chúng tôi kỳ vọng rằng họ có mục tiêu đảm bảo nguồn cung cấp đất hiếm ổn định cho nhu cầu trong nước ngày càng tăng trong khi tiếp tục duy trì tình trạng thống trị thị trường toàn cầu. Nếu Bắc Kinh có thể đảm bảo lượng đất hiếm dồi dào và chi phí thấp cho nhu cầu sản xuất của chính mình, thì nước này sẽ có vị thế tốt để thành công trong các nỗ lực kinh tế đầy tham vọng trong những năm tới. Lợi nhuận thu được từ thị trường toàn cầu giúp việc trợ cấp cho nhu cầu nội địa của Trung Quốc trở nên dễ dàng hơn.
Do đó, chúng tôi không hy vọng những cuộc đối đầu này sẽ sớm kết thúc, chúng tôi cũng không mong đợi bất kỳ cuộc đối đầu nào trong số này sẽ kích hoạt chiến tranh. Các mục tiêu về sức mạnh thị trường của Trung Quốc sẽ tiếp tục thúc đẩy họ từng bước mở rộng phạm vi tiếp cận hàng hải và khẳng định các tuyên bố chủ quyền của họ ở Biển Đông. Đồng thời, như việc bác bỏ phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực năm 2016 cho thấy, bất kỳ giải pháp nào được đề xuất cho những tranh chấp lãnh thổ lặp đi lặp lại này mà không xem xét tính thiết yếu về kinh tế của việc duy trì tình trạng thống trị thị trường đất hiếm của Trung Quốc đều có thể thất bại. Cho dù mọi thứ có vẻ căng thẳng như thế nào trên bề mặt, thì tính kinh tế của những gì nằm bên dưới vẫn không thể bị bỏ qua.
Mark Crescenzi và Stephen Gent là giáo sư khoa học chính trị tại Đại học North Carolina at Chapel Hill. Cuốn sách của họ, “Chính trị quyền lực thị trường: Chiến tranh, thể chế và sự trì hoãn chiến lược trong chính trị thế giới” (2021), Nhà xuất bản Đại học Oxford, nghiên cứu vai trò của quyền lực thị trường trong chính trị thế giới.
Nguồn: The Diplomat
https://vietnamthoibao.org/vntb-dong-co-doi-chu-quyen-cua-trung-quoc-o-vung-bien-sau-tren-bien-dong/
Không có nhận xét nào