Trong cuộc gặp gỡ giữa hai bên, các chính khách Nhật bày tỏ mối thiện cảm với phong trào giành độc lập cho Việt Nam, song lúc bấy giờ thực lực của chính quyền Đông Kinh bị sa sút do hậu quả một cuộc chiến khốc liệt với Nga nên tự trong thâm tâm các nhà cách mạng Việt Nam, sự học tập, rèn luyện thêm vẫn là vấn đề cốt yếu. Phong trào Đông Du được cổ xúy nồng nhiệt, thanh niên Việt Nam xuất dương sang Nhật học rất nhiều, bản thân Kỳ ngoại hầu Cường Để cũng vào học tại Chấn Võ lục quân học hiệu (1907), nơi mà người thanh niên Lương Lập Nham (Lương Ngọc Quyến) cùng vài người khác đã nhập học từ trước.
 |
Nguyễn Lê – Những mẩu chuyện về Kỳ Ngoại Hầu Cường Để và cựu hoàng Duy Tân |
Năm 1908, tại Việt Nam, hai sự kiện quan trọng nổi lên, đó là cuộc kháng thuế miền Trung vào tháng 3 và vụ Hà Thành đầu độc vào tháng 6. Vụ trước bùng lên tại khắp tỉnh Quảng Nam sau một thời gian dài âm ỉ, với các buổi diễn thuyết của các nhân sĩ yêu nước, kêu gọi đồng bào phản kháng lại chính sách sưu cao thuế nặng của thực dân Pháp. Người biểu tình chịu ảnh hưởng bởi phong trào Duy Tân do cụ Phan Châu Trinh cổ xúy, họ chặn đường dân làng và đè ra cắt tóc khiến nhiều người bị cắt tóc xong trốn biệt trong nhà vì sợ bị chính quyền kết tội. Cũng vì thế, vụ kháng thuế này còn được gọi là “Loạn đầu bào”. Hậu quả của biến động trên là các nhân sĩ cách mạng lừng lẫy như Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Ngô Đức Kế … đều bị bắt giữ và lưu đày Côn Nôn (Côn Đảo).
Vụ thứ hai có sự kết hợp của đảng Nghĩa Hưng của Hoàng Hoa Thám, được trù liệu tỉ mỉ từng bước, trong kế hoạch đầu độc mấy trăm lính Pháp đang đồn trú tại Hà Nội để sau đó nghĩa quân Hoàng Hoa Thám tổ chức đánh úp. Tất cả những hoạt động này nhằm vào việc tôn vinh hai nhân vật lãnh đạo các phong trào kháng chiến là Kỳ ngoại hầu Cường Để và cụ Phan Bội Châu (còn có tên Phan Sào Nam). Kế hoạch đầu độc được thực hiện trót lọt song có lẽ thức ăn cung cấp cho lính Pháp không có đủ độc tính nên hầu hết chỉ bị ngộ độc nhẹ. Sự tổn thất của các thanh niên yêu nước trong vụ đầu độc này vô cùng to lớn, hàng trăm người bị xử chém hoặc lưu đày…
Ngoài những thất bại trên, kế hoạch vận động nước ngoài giúp đỡ cách mạng Việt Nam cũng gặp những khó khăn khó vượt qua. Đó là việc hai chính phủ Pháp và Nhật đã ký một hiệp ước tôn trọng lãnh thổ và quyền lợi của nhau (10.6.1907), vì thế vào năm 1909, Pháp thường xuyên nhắc nhở phía Nhật tuân thủ hiệp ước, trong đó có việc phải trục xuất các nhà chính trị và du học sinh Việt Nam ra khỏi nước Nhật. Phong trào Đông Du tan rã từ đó. Bản thân Kỳ ngoại hầu Cường Để phải lánh qua nhiều lãnh thổ khác nhau như Xiêm (Thái Lan), Hồng Kông, Trung Quốc … để tiếp tục cuộc vận động của mình.
Năm 1910 đánh dấu một tổn thất nặng nề cho phong trào kháng chiến chống Pháp, chiến khu Yên Thế của Hoàng Hoa Thám bị Pháp san bằng, Đề Thám phải ẩn lánh trong rừng và bị tiêu diệt ba năm sau đó, do sự phản trắc của một thuộc hạ cũ là Lương Tam Kỳ (1.2.1913).
…. ĐẾN BẢN ÁN TỬ HÌNH KHIẾM DIỆN NĂM 1913
Vào khoảng thời gian trên, VNQPH đẩy mạnh hoạt động, thành lập “Dân quốc Việt Nam”, suy cử Kỳ ngoại hầu Cường Để làm Tổng thống, cụ Phan Bội Châu làm Phó Tổng thống kiêm Tổng trưởng Ngoại giao, cụ Nguyễn Thượng Hiền (con rể Tôn Thất Thuyết) làm Tổng trưởng Tài chánh, với 2 cố vấn là Tôn Thất Thuyết (đang sống lưu vong ở Quảng Châu) và Nguyễn Thiện Thuật (đang sống ở Quảng Châu, trong nhà của lãnh tụ quân Cờ Đen khi trước là Lưu Vĩnh Phúc) (theo Trần Huy Liệu trong “Việc ông Phan Bội Châu”, Sài Gòn 1926, trang 10).
Song về sau, không thấy thêm tin tức về chính phủ non trẻ này. Vào những năm 1912-1913, khuynh hướng bạo động bộc phát, phần lớn dưới danh nghĩa hai nhân vật cách mạng tiêu biểu là Kỳ ngoại hầu Cường Để và Phan Bội Châu. Theo tờ Le colon français số ra ngày 15.6.1929, vào năm 1913, tại Nam Định, Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut từng bị ám sát bằng một quả bom, song may cho ông ta là quả bom đã không nổ.
Ngoài thất bại trên, hai cuộc mưu sát khác đạt được thành công nhất định. Vụ thứ nhất do một thanh niên yêu nước tên Phạm Văn Tráng thực hiện vào ngày 12.4.1913, giết chết Tuần phủ Thái Bình Nguyễn Duy Hàn, một quan lại phục vụ đắc lực cho quyền lợi của thực dân Pháp. Vụ thứ nhì do Nguyễn Khắc Cần thực hiện ngày 26.4.1913, sát hại hai sĩ quan Pháp là Mongrand và Chapuis tại khách sạn Hanoi hotel. Trong vụ này, tờ báo Pháp Le Radical số ra ngày 29.4.1913 có bài đăng chi tiết về các vụ ném bom trên và loan tin vào tháng 12.1913, vợ và các con Kỳ ngoại hầu Cường Để bị bắt giam ở Huế. Chưa tìm thấy tư liệu về thời gian giam giữ những người này.
Bài báo tiếp theo của tờ Le Radical, số ra ngày 10.5.1913 đăng một bản tin chi tiết hơn về việc ngay trong tháng 5.1913, nhà cầm quyền Pháp bắt giữ được một người tìm đường vượt biên từ Lạng Sơn sang Trung Quốc. Khi khai báo, kẻ này tự nhận là thủ phạm vụ ném bom ở Hà Nội theo sự “xúi giục” (nguyên văn: instigation) của Kỳ ngoại hầu Cường Để, anh cũng khai là trốn sang Trung Quốc để bắt liên lạc với cụ Phan Bội Châu. Tờ báo Pháp không nêu rõ tên người bị bắt, song có thể đoán là Nguyễn Khắc Cần, ông bị Pháp xử tử không lâu sau đó.
Một điều thú vị nữa là cột báo của tờ Le Radical ngày 10.5.1913 có đăng ảnh Kỳ ngoại hầu Cường Để, bức ảnh lần đầu tiên được tìm thấy, vì in trên báo giấy năm 1913 nên không được rõ nét, song là một ảnh tư liệu quý về nhà cách mạng này.
Khi xảy ra vụ ném bom, Kỳ ngoại hầu đang có mặt ở Nam kỳ, ông ẩn lánh kỹ, không bị lọt vào mắt của mật thám Pháp, còn cụ Phan Bội Châu thì ở ngoài nước. Song cả Kỳ ngoại hầu và cụ Phan Bội Châu đều bị tòa án của thực dân Pháp kết án tử hình khiếm diện.
Không có nhận xét nào