Tuấn Khanh
Đặng Đình Bách là một cái tên mới trong danh sách những người tranh đấu cho môi trường và sự phát triển của Việt Nam và thế giới mới. Cùng với những người bạn như Ngụy Thị Khanh, Bạch Hùng Dương và Mai Phan Lợi, Bách hình thành những tổ chức xã hội dân sự, hoạt động với sự yểm trợ mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế để xây dựng một đất nước không ô nhiễm, kiến tạo các hành lang pháp lý cho việc phát triển xã hội và con người Việt Nam.
Bất ngờ, Tháng Sáu 2021, hầu hết những người quen biết với Đặng Đình Bách, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Pháp luật & Chính sách Phát triển Bền vững (LPSD), đều hoang mang khi nghe tin Bách bị khởi tố và bắt giam.
Phiên tòa xử Đặng Đình Bách không được nhiều người chứng kiến, mà chỉ biết qua tin trên báo chí nhà nước loan đi vắn tắt, rằng “Bách bị cáo buộc “trốn thuế” liên quan đến các khoản tài trợ cho các dự án thực hiện bởi LPSD. Trong phiên toà vào cuối Tháng Một năm ngoái, Đặng Đình Bách bị Toà án Nhân dân thành phố Hà Nội kết án năm năm tù và nộp phạt khoảng 1,3 tỷ đồng mà toà xác định là số tiền trốn thuế.
Mọi người đều bất ngờ, bởi án tù dành cho Đặng Đình Bách là vấn đề luật pháp, trong khi Bách là luật gia, ông sẽ phải là người hiểu rõ hơn ai hết rằng mình có phạm luật hay không.
Không chỉ Bách, mà nhóm bốn người Đặng Đình Bách, Ngụy Thị Khanh, Bạch Hùng Dương và Mai Phan Lợi đều bị án “trốn thuế”, một tội danh dễ gây tai tiếng, được giăng đều cho những người vốn đang dấn bước vào con đường muốn minh bạch hóa phát triển đất nước. Án tù với bốn nhân vật này, gây xôn xao không ít trên trường quốc tế.
Đặng Đình Bách là thành viên trong Ban Điều hành Mạng lưới VNGO-EVFTA. Mạng lưới này bao gồm bảy tổ chức xã hội dân sự và hình thành vào Tháng Mười Một 2020. Mục đích của Mạng lưới VNGO-EVFTA là phổ biến thông tin về Hiệp định Mậu dịch Tự do Liên Âu- Việt Nam (EVFTA), sự hình thành các xã hội dân sự Việt Nam, và Ban Tư vấn trong nước (DAG). DAG được thiết lập theo qui định tại Chương Mậu dịch và Phát triển Bền vững của EVFTA.
Trò chuyện với bà Trần Phương Thảo, vợ của ông Đặng Đình Bách, bà luôn khẳng định chồng mình vô tội. Ngày 17 Tháng Ba, trong buổi thăm nuôi chồng tại trại Nghệ An, bà Thảo được chồng nhờ chuyển thông điệp ra ngoài, với nguyên văn:
“Tôi khẩn thiết yêu cầu Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước Việt Nam cân nhắc lại việc coi các tổ chức phi chính phủ và các nhà hoạt động xã hội là mối đe doạ an ninh chính trị để từ đó dừng việc bắt bớ vô cớ và khép tội oan sai. Đồng thời bảo đảm các mục tiêu phát triển bền vững một cách thực chất và có trách nhiệm, bao gồm và không giới hạn về biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, và quyền con người”.
Không chỉ vậy, ông Đặng Đình Bách quyết tâm đòi công lý cho mình, bằng một chương trình tuyệt thực, bắt đầu từ ngày 24 Tháng Sáu (kỷ niệm hai năm ông bị bắt). Từ vài tháng nay, ông Bách khởi động cho chương trình tuyệt thực, bằng cách chỉ ăn ngày một bữa, và nhắn gia đình đừng gửi thức ăn nữa, kể từ ngày 24 Tháng Sáu.
Bà Thảo đã dành ít thời gian, nói về câu chuyện của chồng mình, dưới đây.
Từ trái qua: Bà Trần Phương Thảo, ông Đặng Đình Bách – Ảnh gia đình cung cấp.
Trong bốn người bị bắt về tội “trốn thuế”, có vẻ như ông Đặng Đình Bách là người bộc lộ rõ sự bất đồng với bản án đưa ra với mình. Từ đầu năm đến nay, ít nhất hai lần ông Bách đã lên tiếng, nói về việc “bắt bớ vô cớ và khép tội oan sai”. Hơn nữa, ông lại có chương trình đòi tuyệt thực, thậm chí đánh đổi bằng sinh mạng mình để đòi sự phán quyết khác về trường hợp của ông…
Từ ngày 17 tháng Ba, anh Bách nói là sẽ chỉ ăn một ngày một bữa tối thôi. Anh đã từ chối các bữa ăn sáng và trưa của trại giam. Từ khi vào trại giam, tôi được gặp anh Bách mỗi tháng một lần vào ngày 15, sau đó cuối tháng thì được một cuộc điện thoại 10 phút về nhà. Từ đó, lần nào gặp gia đình, anh Bách cũng khẳng định quyết tâm của mình. Ngày 28 Tháng Tư 2023 vừa rồi, anh Bách vẫn nhắc lại rằng đến ngày 24 Tháng Sáu thì đừng gửi đồ ăn vào cho anh Bách nữa. Anh sẽ tuyệt thực hoàn toàn cho đến khi đạt được mục đích.
Từ lúc bắt đầu chọn ăn ngày một bữa, anh bị sút 4kg, và hôm nay chỉ còn khoảng 50kg. Tính từ ngày bị bắt, thì anh Bách đã sút hơn 10kg, nhưng anh nói sức khỏe và tinh thần của anh vẫn ổn.
Về phía trại giam, sau khi nghe tin ông Bách sẽ tuyệt thực thì họ có thái độ như thế nào? Ông Bách có nói gì thêm cho bà biết về chuyện này?
Thật ra mọi tiếp xúc với anh Bách đều có công an trại giam kèm chặt. Công an ngồi cả hai phía, ghi chép rất chi tiết những gì tôi và anh Bách trò chuyện với nhau. Nên nói về chuyện biết ý định tuyệt thực của anh Bách, thì chắc chắn trại giam biết, nhưng thường họ không nói gì cả. Chỉ có một lần duy nhất, sau khi thăm anh Bách rồi ra về, có một nhân viên trại giam đi theo tôi, nói tôi nên khuyên anh Bách không nên tuyệt thực làm gì. Anh ta nói “chỉ thiệt thân, chứ không thay đổi được gì đâu”. Tôi nghe xong thì chỉ im lặng chứ không trả lời.
Ngoài ra, tôi được biết là phía trại giam có yêu cầu anh Bách viết một xác nhận rằng việc anh chỉ nhận một ngày một phần ăn, là ý kiến cá nhân và phải tự chịu hoàn toàn trách nhiệm. Phía trại nói họ không muốn có chuyện gì xảy ra mà họ phải gánh trách nhiệm.