Thiên Lương
02/08/2025
“…Moody’s Analytics, một tổ chức xếp hạng tín dụng quốc tế, đã hạ dự báo tăng trưởng trưởng GDP năm 2025 của Việt Nam từ 6,5 xuống còn 5,5% khi phân tích chính sách thuế quan của Mỹ sẽ tác động đến nền kinh tế Việt Nam”.
Trước sức ép từ chính sách thuế quan mới của Mỹ, đặc biệt là sự mơ hồ của khái niệm "hàng trung chuyển", các doanh nghiệp FDI phải đối diện những thách thức nào, đặc biệt khi nền kinh tế trong nước bộc lộ những hạn chế? Nguồn ảnh: Telepolis.
Mức thuế được Mỹ chính thức công bố hôm 31/7 đã xoáy sâu vào nỗi bất an của các doanh nghiệp FDI Việt Nam khi khái niệm “hàng trung chuyển” chưa được làm rõ, trong bối cảnh nền kinh tế trong nước tỏ rõ tính chất dễ bị tổn thương.
Theo công bố chính thức của Nhà Trắng, từ ngày 7/8, Việt Nam sẽ chịu mức thuế 20% lên hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ. Hàng hóa trung chuyển xuất đi từ mọi quốc gia đều bị áp mức thuế 40%, nhưng hiện chưa có định nghĩa cụ thể cho loại hàng hóa này.
Trong bối cảnh đó, từ tháng Tư đến nay, sau các diễn biến về chính sách thuế mới của Mỹ, các doanh nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp FDI, đang phải đè nặng lên vai nhiều nỗi lo, đặc biệt là về tình trạng chi phí gia tăng nhưng doanh thu lại sụt giảm nghiêm trọng.
Ngoài ra, sự mơ hồ của chính sách thuế quan mới từ Mỹ, khi chưa có định nghĩa rõ ràng về dạng hàng hóa “trung chuyển” cũng khiến các doanh nghiệp FDI lo ngại và phải tìm những giải pháp phòng ngừa từ xa. Một số doanh nghiệp đã bắt đầu lựa chọn phương thức thu hẹp quy mô sản xuất. Một số khác lại dần di chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Việt Nam.
Những điều này đã phơi bày những điểm yếu trong cấu trúc nền kinh tế Việt Nam, cho thấy nền kinh tế này đặc biệt dễ bị tổn thương trước những biến động của chính sách thương mại toàn cầu.
Doanh nghiệp FDI lao đao trước khái niệm mơ hồ về hàng trung chuyển
Kể từ 00:00 giờ ngày 7/8 (theo giờ Mỹ), hàng xuất khẩu của Việt Nam chính thức bước vào quỹ đạo thuế quan mới từ Mỹ. Chính sách thuế quan mới này tạo ra một bước ngoặt tác động trực tiếp đến hệ sinh thái khoảng 27.000 doanh nghiệp FDI (số liệu báo cáo từ World Bank).
Theo đó, mức thuế mới dành cho hàng hóa sản xuất tại Việt Nam sẽ được tính bằng công thức: thuế quan = thuế cơ bản (MFN) + 20% (thuế bổ sung).
Ví dụ, một sản phẩm xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ có thuế cơ bản là 5%. Sản phẩm này sẽ phải cộng thêm 20% thuế bổ sung, theo chính sách thuế mới của Mỹ. Cuối cùng, tổng mức thuế quan của sản phẩm này sẽ là 25%.
Đáng lưu ý, cũng theo tuyên bố mới từ Nhà Trắng, các hàng hóa Việt Nam được thông quan trước ngày 5/10, khi xuất khẩu sang Mỹ, sẽ chưa áp dụng mức thuế mới.
Ngoài ra, một trong những yếu tố gây lo ngại nhất về chính sách thuế quan mới này, chính là sự “mơ hồ” trong định nghĩa “transshipment”. Cụ thể, tại Phụ lục 2, Biểu thuế của Mỹ (HTSUS), mục 9903.02.01, quy định rằng, Cục Hải quan và Biên phòng Mỹ khi xác định mặt hàng của bất kỳ quốc gia nào có dấu hiệu “trung chuyển để trốn thuế” thì phải chịu mức thuế bổ sung 40%. Thế nhưng, hiện vẫn chưa thấy phía Mỹ đưa ra tiêu chí cụ thể để xác định thế nào là hàng hóa trung chuyển.
Sự mơ hồ về cách hiểu “hàng hóa trung chuyển” đặc biệt gây ra nỗi âu lo trong giới doanh nghiệp Việt Nam. Đối với quốc gia Đông Nam Á này, mức thuế suất 40% như một đòn chí mạng đánh vào nền xuất khẩu nội địa.
Bởi lẽ, Việt Nam là nền kinh tế phụ thuộc hơn 70% giá trị xuất khẩu vào các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FDI). Chưa kể, ngành sản xuất trong nước phải lệ thuộc phần lớn nguồn nguyên liệu nhập khẩu, mà trong đó khoảng 80% đến từ Trung Quốc. Trong khi đó, tỷ lệ hàng thực sự đạt tiêu chí nội địa hóa, tức là do doanh nghiệp Việt làm chủ hoàn toàn công nghệ và dây chuyền sản xuất, chỉ dừng lại ở mức 5 – 10% trong giá trị hàng hóa xuất khẩu.
Do vậy, nếu hàng hóa trung chuyển được hiểu là những hàng hóa do doanh nghiệp Việt hoàn toàn làm chủ quá trình sản xuất, thì hầu như hàng Việt xuất đi các nước, không riêng gì Mỹ, chỉ là hàng trung chuyển.
Tính không rõ ràng trong cách định nghĩa hàng hóa “transshipment” của Mỹ đang làm tê liệt quá trình ra quyết định của các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Hay nói khác đi, trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực nâng cấp chuỗi giá trị và thu hút các dự án FDI chất lượng cao, sự mơ hồ trong chính sách thương mại của Mỹ có thể trở thành một rào cản không hề nhỏ.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại nhà trắng, sau vài giờ ông công bố mức thuế đối ứng mới lên các quốc gia trên thế giới. Ảnh: Doug Mills/The New York Times.
Theo nguồn tin từ Luật Khoa tạp chí, Việt Nam có thể sẽ tiếp tục đàm phán với Mỹ để hạ mức thuế quan như hiện nay. Tổng Bí thư Tô Lâm dự kiến sẽ có chuyến công tác đến Washington cho mục đích này.
Washington cũng có thể tiếp tục đàm phán thuế quan với các nước sau thời hạn 1/8. “Mỹ sẵn sàng mở ra cánh cửa cho những lời đề nghị hấp dẫn”, NBC News dẫn lại lời của tổng thống Mỹ Donald Trump.
Tuy vậy, đến thời điểm hiện tại, vẫn chưa có gì là chắc chắn hoàn toàn.
Nỗi lo gánh nặng về chi phí do tác động của thuế quan
Sự biến động trong chính sách thuế quan mới của Mỹ đã kích hoạt một làn sóng tái cơ cấu chi phí trong các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam khoảng sáu tháng trở lại đây.
Theo khảo sát của PWC Việt Nam, được công bố vào tháng 6/2025, khoảng 86% doanh nghiệp lo ngại về tác động của thuế quan Mỹ lên nền xuất khẩu của quốc gia hình chữ S. Đáng chú ý hơn, khoảng 44% doanh nghiệp FDI tại quốc gia Đông Nam Á này đã bắt đầu dịch chuyển nhà máy hoặc phân tán dây chuyền sang quốc gia khác để tránh thuế quan.
Cargill, một trong số tập đoàn lớn của Mỹ, đã đóng cửa nhiều nhà máy và rút lui khỏi lĩnh vực thủy sản tại Việt Nam. Đây là doanh nghiệp có thâm niên hoạt động tại Việt Nam với bề dày hơn 25 năm và tổng vốn đầu tư lên đến hơn 160 triệu USD, tạo công ăn việc làm cho hơn 1.500 lao động.
Bên cạnh đó, những nguy cơ từ chính sách thuế đối ứng mới của Mỹ còn buộc các doanh nghiệp phải tái cấu trúc toàn diện. Khoảng 23% doanh nghiệp đã dự báo chi phí sản xuất sẽ tiếp tục gia tăng, và khoảng 40% doanh nghiệp đã chuẩn bị ứng phó trước bằng cách tự động hóa lại quy trình để giảm chi phí.
Đơn cử Intel, tập đoàn sản xuất chip hàng đầu của Mỹ, đã phải hoãn kế hoạch đầu tư 1 tỷ USD để mở rộng quy mô sản xuất tại Việt Nam. Gã khổng lồ bán dẫn này cũng đã phải cắt giảm 75.000 nhân sự trên toàn cầu, bao gồm Việt Nam.
Động thái cắt giảm nhân lực này đã lây lan như “hiệu ứng domino”. Các doanh nghiệp FDI đến từ Hàn Quốc như Samsung và LG cũng có động thái cắt giảm lao động, thu hẹp sản xuất tại Việt Nam.
Nhà máy của Tập đoàn Samsung, Hàn Quốc, đặt tải tỉnh Bắc Ninh, Việt Nam. Nguồn ảnh: Vietnam Investment Review.
Từ góc độ lý thuyết kinh tế, chi phí sản xuất của các doanh nghiệp FDI được chia thành ba nhóm chính: chi phí sản xuất trực tiếp, chi phí giao dịch và chi phí tuân thủ. Khi mức thuế quan ở mức cao hơn bình thường, các doanh nghiệp này sẽ chuyển chi phí tăng thêm lên trên giá bán của sản phẩm cuối cùng – hay còn gọi là hiện tượng chi phí đẩy (cost push).
Trả lời BBC Tiếng Việt, tiến sĩ Phùng Giang nhận định rằng chính sách thuế quan mới của Mỹ có thể khiến hàng hóa Việt Nam khó cạnh tranh hơn trên thị trường Mỹ, vốn là thị trường chiếm 30% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam.
Có thể lấy ví dụ đối với hàng dệt may, lĩnh vực chiếm 35 – 40% tỷ trọng hàng xuất khẩu của Việt Nam. Theo ông Hoàng Mạnh Cẩm, phó chánh văn phòng Hội đồng quản trị Tập đoàn Dệt May Việt Nam, cứ mỗi sản phẩm bán với giá 50 USD tại Mỹ, giá xuất xưởng tại Việt Nam chỉ vào khoảng 10 USD. Như vậy, trong trường hợp lô hàng xuất khẩu sang Mỹ phải chịu thêm 5% thuế thì giá sản phẩm tại Mỹ tăng lên 55 USD. Trong khi, cũng theo ông này, nếu mức giá tăng 1% thì nhu cầu thị trường sẽ giảm đi từ 1 -2%.
Ngoài ra, bà Lê Hằng, phó tổng thư ký Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam, cho biết doanh nghiệp tại Việt Nam khi xuất khẩu sang Mỹ không chỉ chịu thuế quan, mà còn chịu nhiều phụ phí khác. Tổng thuế và phí có thể lên đến 75% giá trị của một lô hàng xuất khẩu.
Chưa dừng lại ở đó, các doanh nghiệp hiện còn phải đối mặt với tình trạng chi phí logistics tăng cao trong giai đoạn gần đây. Chi phí vận chuyển hàng đến Mỹ đã tăng giá từ 1.850 USD/container lên 2.950 – 3.500 USD/container. Đồng thời, mỗi container còn chịu thêm từ 4 – 12% chi phí bốc dỡ, tương đương 500.000 – 1.500.000 VNĐ.
Doanh nghiệp FDI hoạt động tại Việt Nam còn phải chịu thêm các chi phí cho các mục tiêu về môi trường, năng lượng, phát triển bền vững v.v. theo kế hoạch đạt NetZero của Việt Nam đến năm 2050.
Ngoài ra, các phụ phí phụ khác cũng làm gia tăng đáng kể chi phí sản xuất, ví dụ như khi giá điện trong nước tăng. Từ tháng 5/2025, giá điện ở Việt Nam đã tăng 4,8% so với khung giá cũ, từ 2.103,1159 VNĐ/kWh lên 2.204,07 VNĐ/kWh.
Công nhân làm việc ở nhà máy Nike Vietnam. Nguồn ảnh: Labour Link Vietnam.
Song song với đó, trong bối cảnh các doanh nghiệp xuất khẩu đang chịu áp lực chi phí tăng cao do thuế quan từ Mỹ, lạm phát hiện đang lan rộng khắp nền kinh tế của Việt Nam. Chỉ trong sáu tháng đầu năm, ngân hàng nhà nước đã bơm thêm 2,5 triệu tỷ đồng vào nền kinh tế, khiến tiền đồng trượt giá. Tỷ giá đồng VND/ USD hiện đã cán mốc hơn 26.000 đồng/ USD, mức thấp nhất từ trước đến nay. Đồng thời, lạm phát tiêu dùng cũng tăng 3,57%
Lý giải về nguyên do của việc đồng tiền Việt ngày càng mất giá, ông Phạm Chí Quang, vụ trưởng Vụ Chính sách tiền tệ Ngân hàng Nhà nước, cho biết đây là chính sách của ngân hàng nhà nước nhằm duy trì lãi suất thấp để hỗ trợ doanh nghiệp, tạo động lực tăng trưởng cho nền kinh tế.
Tuy vậy, tiến sĩ Lê Thị Thu Trang, Giám đốc Dự án tại Quỹ Friedrich Naumann (FNF) Việt Nam, lại có cái nhìn khác về việc này. Bà Trang nhận định rằng các yếu tố lạm phát như trên sẽ làm các doanh nghiệp xuất khẩu phải tăng thêm áp lực chi phí kép, gồm tăng chi phí nhập khẩu nguyên liệu đầu vào và chi phí vận hành nội địa.
Từ góc độ nghiên cứu, tiến sĩ Lê Hải Hà từ trường Đại học Thương Mại phân tích rằng các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam phải chịu chi phí nhập khẩu nguyên – phụ liệu cao do sự phát triển các ngành công nghiệp trong nước còn hạn chế, tỷ lệ hóa chưa cao.
Rào cản chuỗi cung ứng
Bên cạnh việc tăng chi phí, các doanh nghiệp FDI phải đối mặt với tình trạng giảm doanh thu do thiếu đơn đặt hàng quốc tế. Theo báo cáo của Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC), căng thẳng thương mại đã dẫn đến hiện tượng hủy đơn hàng lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Hiện tượng này cũng đang xảy ra tại Việt Nam từ tháng Tư năm nay, khi Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt đầu tuyên bố áp thuế đối ứng lên Việt Nam.
Trong nửa đầu tháng Tư, cơ quan hải quan TP.HCM thông báo có đến 50% đơn hàng xuất khẩu từ TP. HCM đến Mỹ, trị giá gần 14 tỷ đồng, đã bị hủy đột ngột. Đến ngày 23/4, cơ quan này tiếp tục ghi nhận 42 tờ khai hải quan xuất khẩu đi Mỹ bị hủy, giá trị tổn thất là 1,1 triệu USD. Đặc biệt, trong số đó có một doanh nghiệp bị hủy lô hàng trị giá lên đến 944.484 USD.
Bên cạnh đó, tỉnh Bình Dương (nay thuộc TP. HCM) cũng ghi nhận 44 tờ khai xuất khẩu trị giá hơn 700 triệu USD bị huỷ trong 4 ngày sau khi Mỹ tuyên bố áp thuế.
Diễn biến này đã làm sụt giảm nghiêm trọng trị số mua hàng (PMI) của Việt Nam, xuống mức 48,9%, giảm ba lần liên tiếp kể từ tháng 9/2021. Theo báo cáo chính thức của S&P Global, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu tại Việt Nam tham gia khảo sát cho biết chính sách thuế quan mới của Mỹ đối với Việt Nam là nguyên nhân chính khiến đơn đặt hàng xuất khẩu giảm mạnh.
Một tàu container đang neo đậu tại cảng Tân Vũ ở Hải Phòng, Việt Nam. Nguồn ảnh: The Japan Times.
Các ngành chế tạo xuất khẩu chủ lực như dệt may, giày dép, điện tử – vốn chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu FDI của Việt Nam – đang chứng kiến sự sụt giảm nghiêm trọng về đơn đặt hàng từ Mỹ do chính sách thuế mới, khiến sản phẩm của nhiều doanh nghiệp mất đi lợi thế cạnh tranh về giá tại thị trường xuất khẩu.
Thực tế, việc sụt giảm đơn hàng quốc tế này còn tác động liên đới đến các doanh nghiệp cung ứng cho các doanh nghiệp FDI chuyên làm hàng xuất khẩu.
“Ngay khi Mỹ công bố áp thuế Việt Nam, một khách hàng của công ty đã tạm dừng đơn hàng trị giá vài triệu USD”, ông Nguyễn Văn Ca, trưởng phòng Xuất nhập khẩu Công ty TNHH Công nghiệp Phúc Cần, chia sẻ.
Tổng Giám đốc Tập đoàn Dệt May Việt Nam (Vinatex), ông Cao Hữu Hiếu cho biết các doanh nghiệp trong ngành dệt đang phải tìm kiếm nhiều lựa chọn giải pháp nhằm cắt giảm chi phí để thích ứng với mặt bằng giá mới từ nhà đặt hàng.
Ngành chế biến gỗ cũng chịu tác động tượng tự. Ông Nguyễn Văn Thu, giám đốc Công ty CP chế biến gỗ nội thất Thành Tâm trả lời với Đài Truyền hình HTV rằng: “Trước đây, hợp đồng xuất khẩu có thể đủ sản lượng cho cả năm, nhưng hiện tại, doanh nghiệp chỉ có thể ký theo từng giai đoạn ngắn, thường chỉ 3 tháng một lần”.
Trước những diễn biến trên, tiến sĩ Lê Thị Thu Trang từ FNF phân tích và đưa ra nhận định rằng tình trạng các doanh nghiệp bị hủy đơn hàng liên tục sẽ tạo cú sốc ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường lao động và tăng trưởng GDP của Việt Nam.
Theo đó, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu thực hiện cắt giảm lao động hoặc ca làm việc trong tuần. Theo báo cáo mới nhất từ Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), hơn 637.000 người lao động bị ảnh hưởng tới công việc của họ trong các doanh nghiệp gặp khó vì bị cắt giảm đơn hàng, trong số đó, hơn 53.000 người hiện đã mất việc.
Xu hướng lao động mất việc có thể tiếp tục gia tăng, dự báo sẽ lên đến khoảng 285.000 người trong thời gian tới đây, theo Viện Khoa học Tổ chức nhà nước và Lao động cho biết.
Việt Nam – Nền kinh tế rất dễ bị tổn thương trước áp lực thuế quan mới
Kể từ năm 2018, khi Mỹ bắt đầu cuộc thương chiến với Trung Quốc, Việt Nam đã nổi lên như một “Trung Quốc + 1”, khi các nhà đầu tư FDI từ Trung Quốc dịch chuyển sang Việt Nam để bảo vệ chuỗi cung ứng toàn cầu của họ.
Chính xu hướng này đã biến Việt Nam thành một điểm đến hàng đầu cho các nhà đầu tư quốc tế, như một lựa chọn thay thế Trung Quốc. Điều này còn nhờ các lợi thế vốn có từ lâu của Việt Nam như nhân công giá rẻ, nhiều chính sách ưu đãi cho nhà đầu tư nước ngoài cùng một vị trí địa lý địa chính trị, thuận lợi cho việc xuất khẩu hàng hóa.
Nhưng giờ đây, mọi việc có vẻ đang chuyển biến khác đi khi Việt Nam phải chịu mức áp thuế mới từ Mỹ, mà cao nhất có thể hơn 40%.
Phiên họp tại đại hội đảng lần thứ 6 vào năm 1986, thời điểm đánh dấu bước ngoặt mở cửa nền kinh tế của Việt Nam. Nguồn ảnh: Đảng bộ TP. HCM.
Từ khi Việt Nam tiến hành “Đổi mới” vào năm 1986, dòng vốn FDI đã bắt đầu đổ vào Việt Nam. Chỉ trong mười năm, dòng vốn này lần đầu tiên đã đạt đỉnh điểm 10 tỷ USD vào năm 1996.
Song song với các thành tựu tăng trưởng, suốt gần 40 năm qua, Chính phủ Việt Nam sa đà vào chính sách thu hút FDI, thay vì tập trung phát triển năng lực sản xuất nội địa. Từ đó, nền kinh tế Việt Nam bị đẩy vào vòng xoáy phụ thuộc, dễ tổn thương mỗi khi có bất kỳ biến động nào của kinh tế thế giới, như trường hợp thuế quan thương mại.
Đó chính là nhận định của các chuyên gia đến từ ngân hàng Singapore (UOB). Theo các chuyên gia này, đặc điểm dễ tổn thương của kinh tế Việt Nam xuất phát từ tính chất của một nền kinh tế mở, đặc biệt là khi xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ chiếm tới 83% GDP – cao thứ hai trong khu vực ASEAN, chỉ sau Singapore (182%).
Đồng thời, nhiều tổ chức tài chính quốc tế dự báo GDP của Việt Nam có thể bị giảm xuống mức trung bình 6,3% trước “cơn bão” thuế quan. Riêng Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo GDP của Việt Nam có thể giảm xuống mức 5.2%, nếu tình hình kinh tế không được cải thiện.
Moody’s Analytics, một tổ chức xếp hạng tín dụng quốc tế, đã hạ dự báo tăng trưởng trưởng GDP năm 2025 của Việt Nam từ 6,5 xuống còn 5,5% khi phân tích chính sách thuế quan của Mỹ sẽ tác động đến nền kinh tế Việt Nam.
Liệu, trong bối cảnh chính sách thuế quan mới từ Mỹ gây ra nhiều thách thức, cộng thêm nền kinh tế trong nước bộc lộ nhiều nhược điểm, các nhà quản lý sẽ có những chính sách gì để kịp thời hỗ trợ và níu chân các doanh nghiệp FDI, cũng như để gia tăng tính bền vững của nền kinh tế?
https://luatkhoa.com/2025/08/my-ap-thue-trung-chuyen-cau-hoi-con-de-ngo-va-the-kho-cua-doanh-nghiep-fdi-tai-viet-nam/
Không có nhận xét nào