Trước áp lực thuế quan từ Nhà Trắng, ngành bán dẫn của Đài Loan đang ở thời điểm vô cùng cam go. Liệu có lối thoát nào cho chính quyền Lại Thanh Đức?
Tim Phan / VSF*
31/10/2025
Nếu Mỹ chuyển sản xuất chip khỏi Đài Loan, khả năng nước này bảo vệ hòn đảo trước Trung Quốc sẽ giảm mạnh. - (C): Vietnam Strategic Forum
Vin vào khẩu hiệu “Nước Mỹ Trên hết” (America First) và viện dẫn cái gọi là vấn đề an ninh quốc gia (national security), Tổng thống Mỹ Donald Trump đang theo đuổi một chương trình nghị sự kinh tế mang đậm màu sắc bảo hộ (protectionism), trong đó Washington quyết liệt đẩy mạnh nỗ lực đưa sản xuất công nghiệp trở lại nước Mỹ thông qua biện pháp thuế quan đơn phương.
Chính quyền Trump đang áp thuế đối ứng 20% lên hàng nhập khẩu từ Đài Loan và mở cuộc điều tra nhằm vào các sản phẩm chip bán dẫn cũng như một số mặt hàng khác của hòn đảo theo Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại Mỹ 1962 (Section 232 of the US Trade Expansion Act of 1962). [1]
Được xem là xương sống của nền kinh tế Đài Loan, những con chip bán dẫn, rất nhỏ về kích cỡ nhưng có vai trò chiến lược to lớn, hiện là con bài mặc cả trong một thỏa thuận thương mại tiềm tàng giữa Đài Bắc và Washington.
Trump nhiều lần cáo buộc Đài Loan (cùng với Hàn Quốc) đã “đánh cắp” ngành sản xuất chất bán dẫn từ Mỹ và đe dọa áp thuế lên tới 100% đối với sản phẩm bán dẫn nhập khẩu sau khi Nhà Trắng hoàn thành điều tra theo Mục 232.
Nhằm gây sức ép tối đa lên ngành bán dẫn của Đài Loan, Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick tuyên bố rằng Mỹ sẽ yêu cầu tỷ lệ sản xuất chất bán dẫn 50-50 giữa Đài Loan và Mỹ, tức các công ty sản xuất chip phải sản xuất một lượng chất bán dẫn ngay tại Mỹ tương đương với số lượng xuất khẩu sang Mỹ để không bị đánh thuế. Như vậy, các công ty bán dẫn không chỉ đưa ra cam kết đầu tư cơ sở sản xuất tại Mỹ mà còn phải tuân thủ quy định sản xuất chip 50-50 thì mới né được thuế từ Nhà Trắng.
Chưa rõ liệu yêu cầu trên có phải là chính sách chủ đạo của chính quyền Trump hay không, nhưng rõ ràng là nó không chỉ gây trở ngại to lớn lên cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra giữa Mỹ và Đài Loan mà còn làm xói mòn thêm niềm tin của Đài Bắc vào Washington.
Giữa hai gọng kìm: bài toán đối ngoại và đối nội
Những lời đe dọa từ chính quyền Trump khiến chính quyền Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức đối mặt với nhiều thử thách.
Về đối ngoại, chính quyền Lại vừa phải hoá giải những lo ngại từ Nhà Trắng về vấn đề an ninh kinh tế, vừa phải duy trì vị thế của hòn đảo trong chuỗi cung ứng chip bán dẫn toàn cầu. Đó là chưa kể Đài Loan phải đảm bảo quan hệ kinh tế và an ninh Đài - Mỹ không lao dốc trước những áp lực địa chính trị ở khu vực, nhất là sức ép gia tăng từ Trung Quốc.
Đài Bắc đã đưa ra một số nhượng bộ chiến lược nhất định. Tháng 3, trước khi Tổng thống Trump công bố thuế đối ứng, Tập đoàn Sản xuất Chất bán dẫn hàng đầu thế giới của Đài Loan, Taiwan Semiconductor Manufacturing (TSMC), đã cam kết đầu tư thêm 100 tỷ USD tại bang Arizona của Mỹ để xây dựng thêm ba nhà máy sản xuất wafer, hai nhà máy đóng gói và thử nghiệm, và một trung tâm nghiên cứu và phát triển. TSMC cũng thông báo gói đầu tư 65 tỷ USD tại Arizona nhằm xây dựng ba nhà máy sản xuất wafer, trong đó nhà máy đầu tiên đã bắt đầu sản xuất bằng quy trình 4 nanomet (nm).
Đầu tháng 4, Tổng thống Lại đã đăng một bài viết trên Bloomberg về con đường và cách thức Đài Loan và Mỹ có thể hợp tác để đạt được sự thịnh vượng lâu dài. Nhằm “lấy lòng” Trump, Lại đã công bố kế hoạch tăng ngân sách quốc phòng của Đài Loan lên 5% tổng sản phẩm quốc nội (GDP), tăng cường mua vũ khí từ Mỹ và mở rộng đầu tư của Đài Loan vào Mỹ. Những nhượng bộ này được xem là con bài mặc cả cho các cuộc đàm phán song phương, thể hiện thái độ sẵn sàng đối thoại của Đài Loan với Mỹ nhằm đạt được sự đồng thuận và chia sẻ lợi ích chung.
Tuy nhiên, việc Mỹ yêu cầu các công ty bán dẫn Đài Loan chia sẻ năng lực và năng suất sản xuất ở Mỹ lên đến một nửa là một đòi hỏi “quá tầm”, vì nó làm suy yếu “lá chắn silicon” (silicon shield) – ngành bán dẫn của Đài Loan, gây nguy hại đến an ninh kinh tế của hòn đảo, và gia tăng khả năng Mỹ sẽ bỏ rơi Đài Loan trong trường hợp Trung Quốc tấn công. Phó Thủ tướng Trịnh Lệ Quân (Cheng Li-chiun) đã ngay lập tức bác bỏ yêu cầu từ Mỹ và tuyên bố Đài Loan sẽ không chấp nhận những điều kiện như vậy.
Hồi tháng 5, TSMC đã gửi thư tới Bộ Thương mại Mỹ cảnh báo rằng biện pháp thuế quan mới đối với ngành bán dẫn có thể “gây nguy hiểm cho vị thế dẫn đầu hiện tại của Mỹ” trong cuộc cạnh tranh về công nghệ và trí tuệ nhân tạo, đồng thời “tạo ra sự bất ổn cho nhiều dự án đầu tư” tại Mỹ, bao gồm cả kế hoạch đầu tư quy mô lớn của TSMC ở Arizona.
Về đối nội, chính sách thuế quan của Trump và những lời đe dọa đối với ngành bán dẫn đã củng cố quan điểm hoài nghi nước Mỹ (America skepticism) trong lòng xã hội Đài Loan, đặc biệt là phe đối lập Kuomintang (còn gọi là phe “phiếm Lam” - pan-Blue). Cuộc khảo sát của Viện Brookings từ tháng 3 đến tháng 4/2025 cho thấy 40,5% người dân Đài Loan được hỏi cho biết họ có quan điểm tiêu cực về Mỹ, tăng từ mức 24,2% vào tháng 7/2024.
Nếu Lại nhượng bộ quá mức để đạt được thỏa thuận thương mại với Mỹ thì nguy cơ cao là chính quyền của ông sẽ đối mặt với làn sóng chỉ trích từ lực lượng đối lập, dấy lên các cáo buộc chính phủ cầm quyền chuyển giao “ngọn núi thiêng” chất bán dẫn của Đài Loan và có thể quy kết thành hành động phản bội nhân dân và tổ quốc. Và hơn hết, phe đối lập tại Viện Lập pháp do phe Kuomintang đứng đầu có thể ngăn cản bất kỳ nỗ lực nào từ chính quyền Lại Thanh Đức mà họ coi là sự nhượng bộ quá mức, qua đó làm gia tăng tình trạng bấp bênh đối với một thỏa thuận thương mại với Mỹ.
Thế lưỡng nan của Đài Loan
Áp lực của Mỹ lên ngành bán dẫn khiến Đài Loan rơi vào thế lưỡng nan: việc nhượng bộ hoàn toàn sẽ dẫn đến nguy cơ đánh mất lợi thế trong lĩnh vực bán dẫn, tác động tới vị thế kinh tế của hòn đảo; nhưng việc không đưa ra đáp ứng “thoả đáng” có thể ảnh hưởng đến các cam kết an ninh từ phía Mỹ, nhất là trong bối cảnh chính sách của chính quyền Trump vô cùng khó đoán, còn Trung Quốc thì không ngừng gia tăng các hoạt động cưỡng ép lên hòn đảo.
Đài Loan nắm giữ vị trí không thể thay thể trong chuỗi cung ứng chất bán dẫn của thế giới, sản xuất lên tới 60% con chip và 90% con chip tiên tiến. Ngành bán dẫn đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của Đài Loan, đóng góp tới 15% GDP của hòn đảo. Và hơn hết, các sản phẩm liên quan đến chất bán dẫn, bao gồm công nghệ thông tin liên lạc, chiếm tới 70% tỷ trọng xuất khẩu của Đài Loan sang Mỹ. Do đó, đề xuất di dời chuỗi sản xuất chất bán dẫn sang Mỹ có thể làm suy yếu sự độc lập của nền kinh tế Đài Loan và lợi thế công nghệ của hòn đảo, đồng thời khiến nền kinh tế của quốc gia này dễ bị tổn thương trước những cú sốc địa chính trị và kinh tế thế giới.
Đồng thời, về lâu dài, việc đáp ứng yêu cầu Đài Loan dịch chuyển một nửa chuỗi sản xuất chất bán dẫn sang Mỹ có thể kéo theo nguy cơ ngành công nghiệp này sẽ bị Mỹ thâu tóm. Theo đó, Đài Loan sẽ dần dần đánh mất thị phần trong lĩnh vực này. Thỏa thuận chất bán dẫn giữa Mỹ và Nhật Bản vào những năm 1980 là một bài học như vậy.
Trước sự trỗi dậy không ngừng của các công ty bán dẫn Nhật Bản vào cuối những năm 1970, đặc biệt khi thị phần của Mỹ giảm mạnh từ 70% xuống còn 20% trong giai đoạn 1978 - 1986 trong khi thị phần của Nhật Bản tăng vọt từ dưới 30% lên khoảng 75%, chính quyền Ronald Reagan đã áp dụng chính sách bảo hộ thông qua các mối đe dọa về áp thuế chống bán phá giá và điều tra theo Mục 301.
Kết quả là, Nhật Bản, với lo ngại sẽ đánh mất thị trường Mỹ béo bở, buộc phải đưa ra những nhượng bộ theo Hiệp định bán dẫn Mỹ - Nhật năm 1986, bao gồm áp đặt các yêu cầu tiếp cận thị trường và tăng thị phần nước ngoài trên thị trường bán dẫn Nhật Bản từ 10% lên 20%. Sự nhượng bộ này đã khép lại giai đoạn hưng thịnh của ngành công nghiệp bán dẫn của Nhật Bản cho đến tận bây giờ.
Ngoài ra, nếu di chuyển cơ sở sản xuất chất bán dẫn ra khỏi Đài Loan thì cơ hội Mỹ sẵn sàng bảo vệ Đài Loan trước sự xâm lược của Trung Quốc sẽ thấp hơn rất nhiều. Một động thái như vậy sẽ làm suy yếu “lá chắn silicon” của Đài Loan - vốn đóng vai trò là đòn bẩy cho sự đảm bảo an ninh từ Mỹ và công cụ răn đe khiến Bắc Kinh phải suy nghĩ cẩn trọng về việc phát động một cuộc tấn công vào hòn đảo.
Tầm quan trọng của ngành bán dẫn của Đài Loan mang tính cấp thiết hơn khi quá trình tách rời (decoupling) về kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc diễn ra ngày càng nhanh chóng, làm giới hạn công cụ mà Mỹ có thể gây ảnh hưởng lên Bắc Kinh nhằm ngăn cản một cuộc chiến tranh ở Eo biển Đài Loan. Nói cách khác, việc Đài Loan mất đi ưu thế về công nghệ bán dẫn có thể “khuyến khích” Trung Quốc xâm lược hòn đảo.
Thế nhưng, việc phớt lờ những yêu cầu từ phía Mỹ cũng nguy hiểm không kém, bởi Đài Loan phụ thuộc vào cam kết an ninh và các thỏa thuận vũ khí từ Mỹ nhằm duy trì năng lực tự vệ của hòn đảo. Đáng chú ý, sự trở lại của Trump khiến các cam kết của Mỹ đối với an ninh của Đài Loan càng thêm bấp bênh và khó đoán.
Rủi ro Đài Loan trở thành “con chốt” trong các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Đài Loan tăng cao sau khi có nhiều thông tin cho rằng chính quyền Trump sẽ sẵn sàng gạt vấn đề Đài Loan ra ngoài lề. Chẳng hạn, Tổng thống Trump được cho là đã ra lệnh tạm dừng một lô vũ khí của Mỹ cho Đài Loan trị giá 400 triệu USD như là một nhượng bộ nhằm đạt được một thỏa thuận thương mại với Trung Quốc.
Trước đó, vào tháng 7, chính quyền Trump cũng đã từ chối chuyến quá cảnh dự kiến của Tổng thống Lại tại New York trong chuyến thăm của ông đến các quốc gia đồng minh ở Trung Mỹ. Lý do Nhà Trắng đưa ra là nhằm tạo điều kiện thuận lợi để chuẩn bị cho một cuộc gặp giữa Tổng thống Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Những dấu hiệu này càng làm xói mòn niềm tin của Đài Loan đối với Mỹ, củng cố quan điểm rằng Washington là một đối tác không đáng tin cậy và có thể “đi đêm” với Trung Quốc nếu việc này phục vụ lợi ích của Mỹ.
Đài Loan nên làm gì?
Trước mắt, chính quyền Lại Thanh Đức cần tiếp tục nỗ lực đàm phán với chính quyền Trump và nhấn mạnh vai trò không thể thiếu của ngành bán dẫn của Đài Loan đối với năng lực công nghệ của Mỹ và tầm quan trọng của quan hệ đối tác bán dẫn Mỹ - Đài. Cụ thể, Đài Loan cần chỉ rõ việc đánh thuế cao lên các sản phẩm chất bán dẫn sẽ gây hại cho cả hai bên, trong khi làm rõ cho chính quyền Trump hiểu rằng việc di chuyển chuỗi sản xuất đòi hỏi một quá trình lâu dài không phải ngày một ngày hai, và có thể kéo theo một loạt thách thức về chi phí, nguồn lao động,...
Phái đoàn Đài Loan cần cho phía Mỹ thấy rõ rằng phương án khả thi nhất là việc hai quốc gia thắt chặt hợp tác về bán dẫn thông qua các sáng kiến chung như nâng cao năng lực, chất lượng lao động tại các cơ sở sản xuất chất bán dẫn của Đài Loan tại Mỹ, tăng cường trao đổi, chia sẻ thông tin và chuyên môn giữa các viện nghiên cứu, và tài trợ cho các dự án nghiên cứu chung về công nghệ bán dẫn thế hệ tiếp theo. Những chính sách này có thể giúp duy trì ưu thế của hai quốc gia trong lĩnh vực bán dẫn.
Bằng cách duy trì vai trò chủ chốt của Đài Loan trong ngành bán dẫn và ủng hộ đầu tư vào việc sản xuất tại Mỹ, Đài Bắc nên chứng minh cho Washington rằng sự hợp tác này không phải là một trò chơi có tổng bằng không (zero-sum game) và mối quan hệ đối tác (Đài Loan có thế mạnh về sản xuất chất bán dẫn và Mỹ thống trị thiết kế chip) là tương hỗ, chứ không phải như Trump cáo buộc Đài Loan “đánh cắp” ngành công nghiệp bán dẫn của Mỹ.
Bên cạnh đó, Đài Loan cần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu để giảm phụ thuộc vào Mỹ. Nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về chip, TSMC đã mở rộng cơ sở sản xuất chất bán dẫn ở nước ngoài. Ngoài Mỹ, TSMC đã đầu tư xây dựng các nhà máy sản xuất ở Nhật Bản và Đức. Chiến lược này không chỉ giúp tăng năng lực sản xuất của TSMC mà còn giúp mở rộng và củng cố vai trò của Đài Loan trong lĩnh vực bán dẫn.
***
Nhìn chung, con đường phía trước đối với Đài Loan sẽ rất khó khăn và các quyết định liên quan đến ngành công nghiệp bán dẫn sẽ định hình vai trò của hòn đảo trong hệ sinh thái công nghệ toàn cầu cũng như quan hệ giữa Đài Loan với Mỹ. Chính quyền Lại Thanh Đức đang ở ngã ba đường, bởi bất kỳ quyết định nào trong thời gian tới cũng phải tính đến lợi ích kinh tế, an ninh quốc gia, và cam kết an ninh từ Washington.
Chú thích
[1] Cần lưu ý rằng, các sản phẩm liên quan đến chất bán dẫn của Đài Loan (chiếm hơn 70% tỷ trọng xuất khẩu sang Mỹ) không thuộc diệp áp thuế đối ứng 20%, và trên thực tế, mức thuế này chỉ áp dụng cho 25,2% hàng xuất khẩu của Đài Loan sang Mỹ, trong đó các ngành công nghiệp bị ảnh hưởng nhiều nhất bao gồm vật tư, thiết bị công nghiệp và các sản phẩm nông nghiệp.
* VSF: VIETNAM STRATEGIC FORUM
Vietnam Strategic Forum (VSF) là một dự án học thuật được khởi xướng và phát triển từ tháng 5 năm 2022 bởi một nhóm các nhà nghiên cứu trẻ có nền tảng và đam mê nghiên cứu quan hệ quốc tế. Với tầm nhìn đặt Việt Nam vào vị thế trung tâm trong cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, VSF cung cấp các phân tích, đánh giá, dự báo và bình luận chuyên sâu hằng tuần về các vấn đề chính trị, đối ngoại và kinh tế của Việt Nam, cũng như các chủ thể khác trong khu vực. Bên cạnh đó, VSF quan tâm các chủ đề văn hoá – xã hội, nhất là những vấn đề chưa được nhìn nhận đầy đủ, còn gây tranh cãi hoặc thường bị xem là “bên lề” trong các diễn ngôn chính sách và học thuật.
https://www.vsforum.org/article/thue-quan-ban-dan-va-the-luong-nan-cua-dai-loan
Không có nhận xét nào