Ts. Phạm Đình Bá
08/12/2025
DealBook Summit là một hội nghị thường niên do tờ The New York Times tổ chức tại New York, quy tụ các nhân vật có sức ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực kinh doanh, chính trị, công nghệ và văn hoá để trao đổi thẳng thắn về những vấn đề “nóng” của thế giới như trí tuệ nhân tạo, thương mại toàn cầu, khủng hoảng chi phí sinh hoạt hay vai trò của truyền thông.
Sự kiện do nhà báo Andrew Ross Sorkin – người sáng lập chuyên mục DealBook – dẫn dắt trong suốt một ngày với các cuộc phỏng vấn trực tiếp trên sân khấu, nơi khách mời như lãnh đạo tập đoàn lớn, các chính trị gia và nguyên thủ quốc gia chia sẻ góc nhìn chiến lược, qua đó Summit được xem như “phong vũ biểu” cho xu hướng tương lai của kinh tế – chính trị thế giới.
Các trường đại học Mỹ trong phiên thảo luận này đều cho rằng hệ thống giáo dục đại học đang chịu áp lực lớn về học phí, nợ sinh viên, niềm tin xã hội và tác động của trí tuệ nhân tạo (AI), nhưng họ vẫn tin giáo dục đại học là cần thiết nếu biết đổi mới và mở rộng cơ hội tiếp cận. Họ nhấn mạnh hai ưu tiên: một là giữ vững sứ mệnh đào tạo con người biết tư duy phức tạp, không chỉ “học nghề ngắn hạn”; hai là mở rộng cơ hội cho sinh viên thu nhập thấp, thế hệ đầu tiên vào đại học, trong bối cảnh bất bình đẳng ngày càng tăng. [1]
Bối cảnh chung của tọa đàm
Tọa đàm năm nay quy tụ nhiều lãnh đạo các trường lớn như Stanford, Johns Hopkins, Dartmouth, Vanderbilt, Oberlin, SUNY… để trả lời câu hỏi: đại học tồn tại để làm gì trong bối cảnh nợ sinh viên ở Mỹ đã lên đến khoảng 1,8 nghìn tỷ USD và niềm tin công chúng suy giảm. Họ thảo luận về giá trị thật của tấm bằng, mối quan hệ với thị trường lao động, và trách nhiệm của đại học trước những chia rẽ chính trị – xã hội hiện nay.
Những thông điệp chính
Các lãnh đạo đều cho rằng giá trị sâu nhất của đại học không chỉ là “kiếm được việc ngay”, mà là rèn khả năng phân tích vấn đề phức tạp, học suốt đời và thích ứng với nhiều lần chuyển nghề trong tương lai. Họ cảnh báo nếu chỉ nhìn đại học như một dịch vụ nghề nghiệp ngắn hạn, xã hội sẽ đánh mất không gian để nuôi dưỡng tư duy phản biện, sáng tạo và trách nhiệm công dân.
Nhiều ý kiến cho rằng đại học Mỹ đang chịu khủng hoảng niềm tin vì học phí cao, mô hình quản trị phức tạp và cảm giác “xa rời thực tế” của một bộ phận công chúng, nhưng đồng thời, các trường đã nỗ lực lớn để tăng học bổng và hỗ trợ tài chính cho sinh viên nghèo, sinh viên thế hệ thứ nhất vào đại học. Một số lãnh đạo nhấn mạnh cần “khế ước mới” giữa đại học và xã hội: minh bạch hơn, gắn kết hơn với cộng đồng, và cho thấy cụ thể đại học đóng góp gì cho đất nước.
Vai trò và rủi ro của AI
Một chủ đề nổi bật là AI: sinh viên “lao vào” công nghệ mới, nhưng các trường muốn đảm bảo AI được dùng để tăng chất lượng học tập chứ không thay thế tư duy. Có trường đang tuyển hàng trăm giảng viên mới trong lĩnh vực khoa học dữ liệu và AI, đồng thời yêu cầu các khoa xã hội, nhân văn, y tế, nghệ thuật… cùng tham gia để ứng dụng AI vào từng lĩnh vực cụ thể.
Các lãnh đạo cảnh báo nguy cơ “khoảng cách AI”: nhóm sinh viên có điều kiện sẽ được tiếp cận công nghệ, hạ tầng và kỹ năng mới, còn các nhóm yếu thế có thể bị bỏ lại phía sau một lần nữa. Vì vậy, họ đặt nặng nhiệm vụ đảm bảo mọi sinh viên – đặc biệt là sinh viên thu nhập thấp – được trang bị kỹ năng số và năng lực sử dụng AI một cách có đạo đức và phê phán.
Giáo dục khai phóng và chuyên môn
Một điểm được nhắc mạnh là ưu thế “rộng và sâu” của đại học Mỹ: sinh viên có thể học sâu một ngành (ví dụ Khoa học máy tính), nhưng vẫn được khuyến khích học âm nhạc, khoa học xã hội, và nhân văn. Các lãnh đạo cho rằng chính sự kết hợp này giúp sinh viên không chỉ giỏi kỹ thuật, mà còn hiểu con người, xã hội và đạo đức – điều rất quan trọng trong thời đại AI.
Họ cũng nhận thức rủi ro “chạy theo mốt”: từng có giai đoạn sinh viên đổ xô vào một ngành “hot” rồi thị trường lao động bão hoà, nên trường cần giữ cân bằng giữa đáp ứng nhu cầu thị trường và bảo vệ sứ mệnh giáo dục dài hạn. Mục tiêu là đào tạo những người có nền tảng vững, có thể chuyển ngành nhiều lần mà vẫn làm chủ được tri thức mới.
Hàm ý cho giáo dục đại học Việt Nam
Thứ nhất, bài học về “giá trị cốt lõi”: các trường Việt Nam cũng đang chịu áp lực việc làm, xếp hạng, kiểm định… nhưng cần xác định rõ: nhiệm vụ không chỉ là cấp bằng, mà là rèn khả năng tư duy phức tạp, giải quyết vấn đề và học suốt đời cho sinh viên. Nếu chỉ tập trung dạy kỹ năng kỹ thuật ngắn hạn mà thiếu triết lý giáo dục rõ ràng, trường sẽ khó thích ứng trước các cú sốc mới như AI, chuyển đổi xanh, hay khủng hoảng xã hội. [1, 2]
Thứ hai, thu hẹp khoảng cách cơ hội: các trường trong phiên toạ đàm đầu tư mạnh vào hỗ trợ tài chính, chính sách dành cho sinh viên gia đình thu nhập thấp và sinh viên thế hệ đầu tiên vào đại học. Ở Việt Nam, dù bối cảnh khác, nhưng nguy cơ “khoảng cách số” và “khoảng cách AI” cũng rất lớn giữa thành thị – nông thôn, giữa trường tốp trên và trường địa phương, do vậy cần có chính sách học bổng, tín dụng sinh viên và đầu tư hạ tầng số để không ai bị bỏ lại phía sau. [1-3]
Thứ ba, chủ động với AI: phiên toạ đàm cho thấy các trường tiên phong không tránh né AI mà xây dựng chiến lược rõ ràng: mở ngành, tuyển giảng viên, hợp tác với doanh nghiệp công nghệ, đưa AI vào mọi ngành học chứ không chỉ ngành kỹ thuật. Đây là gợi ý cho Việt Nam: cần khung chiến lược quốc gia về AI trong giáo dục đại học, chuẩn hoá năng lực số tối thiểu cho sinh viên, thúc đẩy hợp tác đại học–doanh nghiệp, đồng thời lồng ghép giáo dục đạo đức số, quyền riêng tư và tư duy phê phán.
Cuối cùng, về mô hình chương trình: cách tiếp cận “vừa rộng vừa sâu” gợi ý Việt Nam có thể linh hoạt hơn trong thiết kế chương trình, cho phép sinh viên trải nghiệm nhiều lĩnh vực (nhân văn, xã hội, nghệ thuật, công nghệ) trước khi chuyên sâu. Điều này có thể giúp sinh viên Việt Nam chuẩn bị tốt hơn trước một thị trường lao động biến động, nơi mỗi người có thể phải đổi nghề nhiều lần và cần nền tảng tư duy chứ không chỉ một bộ kỹ năng cố định. [3]
Nguồn:
https://www.youtube.com/watch?v=GMb4cUrmsY4
https://edu.au.dk/fileadmin/www.dpu.dk/forskning/forskningsprogrammer/epoke/workingpapers/WP_13.pdf
https://www.britishcouncil.org/sites/default/files/sihe_-_country_report_-vietnam_final.pdf
Không có nhận xét nào