Dự án phục hồi hệ sinh thái tự nhiên lớn nhất nước Pháp

Rhett Ayers Butler (Phạm Đình Bá giới thiệu và lượt dịch)

25/12/2025

(Hình từ Dự án Mongabay) (1)

Rhett Ayers Butler là nhà báo, tác giả và doanh nhân người Mỹ (sinh năm 1978), tốt nghiệp cử nhân Khoa học Quản lý và Kinh tế tại Đại học California, San Diego. Ông thành lập Mongabay năm 1999 sau trải nghiệm chứng kiến sự phá hủy rừng mưa Borneo, với sứ mệnh cung cấp thông tin đáng tin cậy, miễn phí về bảo tồn thiên nhiên, coi báo chí là hình thức bảo tồn. (2)

Project Mongabay là tổ chức truyền thông phi lợi nhuận độc lập, báo chí về môi trường và thách thức toàn cầu, với mạng lưới nhà báo địa phương trên thế giới. Từ mô hình một người, nay xuất bản đa ngôn ngữ (Anh, Indonesia, Tây Ban Nha...), tập trung tác động như ngăn dự án phá hoại, ảnh hưởng chính sách và trao quyền cộng đồng địa phương.

Về dự án phục hồi hệ sinh thái tự nhiên lớn nhất nước Pháp, ông Fabien Quétier đã dành phần lớn cuộc đời mình dưới bóng dãy núi Dauphiné Alps ở đông nam nước Pháp, nơi những vách đá vôi đón ánh sáng ban mai và bóng dáng những con dê rừng sừng sừng di chuyển trên các sườn núi. Đối với ông, người giúp điều hành dự án mới nhất và lớn nhất của Rewilding Europe (Phục Hồi Hệ Sinh Thái Âu Châu) tại Pháp, những loài động vật này và cảnh quan bị tàn phá của chúng là lời nhắc nhở về những gì đã mất đi — và những gì có thể trở lại, nếu được trao cơ hội, theo bài viết của cộng tác viên Marlowe Starling của Dự án Mongabay. (1) (3)

Phục hồi hệ sinh thái tự nhiên là một ý tưởng còn non trẻ khi Quétier bắt đầu nghiên cứu, thiên về lý thuyết hơn là thực hành. Vào những năm 1990, nó nghe có vẻ không tưởng: hãy để thiên nhiên tự phục hồi bằng cách khôi phục các loài từng định hình nên nó. Nhưng trong thập kỷ qua, ý tưởng này trở nên cấp thiết hơn. Rừng đang sụp đổ dưới cái nóng, sông ngòi cạn khô vào cuối mùa hè, và ngay cả ở đây, trong góc yên tĩnh này của dãy Alps phía tây, hạn hán và cháy rừng xảy ra với tần suất đáng lo ngại.

Phục hồi hệ sinh thái tự nhiên là một ý tưởng còn non trẻ khi Quétier bắt đầu nghiên cứu, thiên về lý thuyết hơn là thực hành. Vào những năm 1990, nó nghe có vẻ viễn tưởng: để thiên nhiên tự phục hồi bằng cách khôi phục các loài từng định hình nên nó. Nhưng trong thập kỷ qua, ý tưởng này trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Rừng bị tàn phá dưới cái nóng, sông ngòi cạn khô vào cuối mùa hè, và ngay cả ở đây, tại góc yên tĩnh này của dãy Alps phía tây, hạn hán và cháy rừng xảy ra với tần suất đáng lo ngại.

“Một cách tiếp cận cố định với thiên nhiên thực sự không còn hiệu quả nữa,” Quétier nói với Starling. Ông tin rằng phục hồi hệ sinh thái tự nhiên mang lại điều gì đó bền vững hơn là hoài niệm.

Quétier ngưỡng mộ sự kiên cường của vùng đất này. Hươu nai và chuột marmot đã quay trở lại vào giữa thế kỷ 20, thu hút chó sói và hải ly Á Âu di cư từ Ý sang. Những người bạn cùng niềm tin với Quétier đã đề cử khu vực này là địa điểm phục hồi tự nhiên đầu tiên của Pháp vào năm 2019.

Olivier Raynaud, giám đốc tiểu ban Phục hồi tự nhiên Pháp và là đồng nghiệp của Quétier, cho biết: "Mọi thứ không bắt đầu từ con số không. Vùng đất này đã âm thầm tự phục hồi trong nhiều thập kỷ."

Tuy nhiên, Quétier và Raynaud biết rằng công việc này đòi hỏi nhiều hơn là chỉ kiến ​​thức sinh học. Nó có nghĩa là phải giành được sự tin tưởng của chủ đất, thuyết phục những người nông dân e ngại chó sói, giải thích cho những người dân làng hoài nghi về tầm quan trọng của kền kền. Nó có nghĩa là phải chấp nhận rằng một số loài như gấu nâu Á Âu chưa thể quay trở lại.

Quétier hiểu sự mong manh của dự án này. Các dự báo về khí hậu chỉ ra những thập kỷ nóng hơn, khắc nghiệt hơn phía trước. Rừng có thể suy yếu. Sông ngòi có thể cạn kiệt. Tuy nhiên, ông khẳng định rủi ro thực sự duy nhất là không làm gì cả.

“Mọi người đang tìm kiếm những ý tưởng mới,” ông nói. Theo ông, việc phục hồi hệ sinh thái tự nhiên không phải là một phương thuốc chữa trị. Nó chỉ đơn giản là một cách để cho sự sống có cơ hội tồn tại.

Thuật ngữ “phục hồi hệ sinh thái tự nhiên” (rewilding) xuất hiện vào những năm 1990, nhưng chỉ trong thập kỷ qua, phương pháp này mới trở nên phổ biến trên toàn thế giới. Nhìn chung, phục hồi hệ sinh thái tự nhiên là một phương pháp phục hồi ưu tiên bảo tồn hoặc tái giới thiệu các loài từng hiện diện trong quá khứ, bao gồm cả những loài đã bị tuyệt chủng tại địa phương, nhằm thúc đẩy đa dạng sinh học tổng thể. Đối với Rewilding Europe, phương pháp này cho phép thiên nhiên phát triển mạnh mẽ theo cách giúp các hệ sinh thái có khả năng chống chịu tốt hơn với biến đổi khí hậu. Điều này cũng đồng nghĩa với việc tạo ra cơ hội kinh tế cho những người sinh sống trong các hệ sinh thái đó.

“Cách tiếp cận cố định với thiên nhiên không còn hiệu quả nữa,” Fabien Quétier cho biết việc phục hồi hệ sinh thái tự nhiên là khôi phục các chức năng cốt lõi của hệ sinh thái bằng cách khuyến khích sự xuất hiện của các loài ăn cỏ để duy trì rừng, các loài ăn xác thối để giảm thiểu bệnh tật từ xác chết, và các loài động vật có vú sống dưới nước như rái cá và hải ly để duy trì các con sông. Dự án hiện đang tập trung vào các loài động vật móng guốc như ngựa hoang và bò, các loài săn mồi lịch sử như sói và linh miêu, và kền kền.

Một trong những lý do Rewilding Europe chọn dãy Alps của Pháp để phục hồi hệ sinh thái tự nhiên là vì khu vực này đã có lợi thế đi trước. Vào nửa cuối thế kỷ 20, con người bắt đầu tái giới thiệu các loài từng bị suy giảm như hươu nai, một loài săn bắn phổ biến, và chuột chũi núi cao, một loài mồi chính của đại bàng vàng. Theo thời gian, những loài này đã thu hút sự trở lại tự nhiên của các loài động vật khác, bao gồm cả các loài chủ chốt — những loài đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng hệ sinh thái — chẳng hạn như dê núi, sơn dương, hải ly Á Âu xây đập và chó sói xám, một loài săn mồi đầu bảng.

Lịch sử tác động của con người lên cảnh quan bắt đầu từ những năm 1700, khi người dân địa phương chặt phá phần lớn rừng để phục vụ nông nghiệp, chăn thả gia súc và lấy củi. Tuy nhiên, khi cuộc Cách mạng Công nghiệp bắt đầu vào những năm 1800, người dân bắt đầu di chuyển đến các thành phố, bỏ hoang đất đai, ông Quétier cho biết. Hàng thập kỷ tái sinh tự nhiên đã diễn ra sau đó, với các loài cây bản địa tự mọc lại, và các loài thú săn mồi lịch sử như sói quay trở lại từ Ý qua dãy Alps vào những năm 1990.

Sự phục hồi tự nhiên của động vật hoang dã trong khu vực đã báo hiệu cho người dân địa phương rằng đây là thời điểm thích hợp để thực hiện một nỗ lực phục hồi hệ sinh thái tự nhiên chuyên sâu. Vì vậy, một nhóm bạn bè đã quyết định đề cử dãy Alps Dauphiné là một địa điểm phục hồi hệ sinh thái tự nhiên chính thức vào năm 2019 — địa điểm đầu tiên của Pháp. Sau hai năm nghiên cứu tính khả thi, Rewilding Europe đã chỉ định một giám đốc, bắt đầu gây quỹ và chính thức khởi động dự án vào đầu năm nay.

“Điều này cho phép chúng ta xây dựng dựa trên những gì đã được thực hiện,” Olivier Raynaud, giám đốc tiểu ban Rewilding France và người đứng đầu dự án Dauphiné Alps, nói với Mongabay. “Chúng ta không bắt đầu từ con số không.”

Theo Raynaud và Quétier, lợi ích kinh tế của việc phục hồi hệ sinh thái tự nhiên cũng quan trọng không kém; nếu không, sẽ rất khó để thuyết phục người dân địa phương tham gia. Ví dụ, sự trở lại của các loài động vật săn bắn phổ biến mở ra cơ hội cho hoạt động săn bắn có kiểm soát. Trong khi đó, các loài cây lấy gỗ mang lại cơ hội khai thác và bán gỗ. Địa điểm phục hồi hệ sinh thái tự nhiên đầu tiên của dự án là một khu bảo tồn kéo dài 60 năm trên diện tích 500 ha rừng công cộng, trong đó 30% là khu vực cấm khai thác; các khu vực khác vẫn được phép khai thác. Ngoài ra còn có thị trường cho nấm mọc hoang dã, trong khi các hoạt động giải trí, chẳng hạn như trượt tuyết, có thể mang lại lợi nhuận cho các thị trấn nhỏ.

Quétier nói với Mongabay rằng Rewilding France dự định giới thiệu một cán bộ phụ trách doanh nghiệp để thưởng cho các chủ đất tư nhân khi phục hồi hệ sinh thái tự nhiên trên đất của họ và khuyến khích các cơ hội kinh tế khác tập trung vào thiên nhiên, như du lịch giải trí và du lịch động vật hoang dã.

Tuy nhiên, Raynaud cho biết, dự án này phần nào là một thử nghiệm.

“Rất khó để dự đoán điều gì sẽ hiệu quả trong 50 năm tới,” ông nói. Nhiệt độ địa phương dự kiến ​​sẽ tăng 4°C vào năm 2050 so với mức tăng 2,5°C ở phần còn lại của Pháp, ông nói thêm, điều đó có nghĩa là thảm thực vật và động vật dự kiến ​​sẽ dịch chuyển về phía bắc — và lên độ cao cao hơn — vài trăm mét.

“Chúng ta có thể dự đoán rằng các khu rừng ở nơi này sẽ sụp đổ, hoặc chúng ta có thể khôi phục lại hoạt động ăn cỏ để tạo cho khu rừng cơ hội phát triển và tăng khả năng phục hồi trước khi những thay đổi lớn này xảy ra,” Raynaud nói.

Ngay cả ở vùng nông thôn hẻo lánh này, tác động của biến đổi khí hậu cũng rất rõ ràng: hạn hán kéo dài hơn, sóng nhiệt thường xuyên hơn, cháy rừng và các con sông ngừng chảy vào cuối mùa hè.

“Tất cả những điều này đang xảy ra lần đầu tiên, hoặc thường xuyên hơn, dữ dội hơn trước đây,” Quétier nói. “Mọi người đang tìm kiếm những ý tưởng mới để đối phó với điều đó, và phục hồi hệ sinh thái tự nhiên là một trong những ý tưởng đó.”

Nguồn:

1. Mongabay - Rhett Ayers Butler. France’s largest rewilding project 25/12/2025 [Available from: https://news.mongabay.com/short-article/2025/12/frances-largest-rewilding-project/.

2. Mongabay - Alejandro Prescott-Cornejo. The secret to building a global newsroom? Lead with impact, says Mongabay founder Rhett Ayers Butler 19/11/2025 [Available from: https://news.mongabay.com/2025/11/the-secret-to-building-a-global-newsroom-lead-with-impact-says-mongabay-founder-rhett-ayers-butler/.

3. Mongabay - Marlowe Starling. France’s largest rewilding project takes root in the Dauphiné Alps 17/11/2025 [Available from: https://news.mongabay.com/2025/11/frances-largest-rewilding-project-takes-root-in-the-dauphine-alps/.