AI được huấn luyện từ sách lậu
Hồ Quốc Tuấn
Nov 29, 2025
Chi tiêu của dân Mỹ bắt đầu phát tín hiệu bớt cuồng lại, dân sẽ phải tiết kiệm nhiều hơn. Mặt khác nó khiến lạm phát sẽ không tăng nhiều.
Như nhiều bạn đọc Đọc Chậm của mình biết (và một số biết vì cũng là thành phần đang đòi nợ), mùa này là mùa kinh dị nhất với mình trong năm với hàng loạt deadline về bài nghiên cứu, conference papers, reports và bài báo Xuân, báo Tết, .v.v
Chỉ trong vòng 24 tiếng đồng hồ qua mình đã phải comment 2 report và 3 cái research papers và đang nợ 1 đống khác nên thật sự dù mình muốn viết nhiều thứ tuần này nhưng không còn viết nổi nữa.
Tuy nhiên, trong cái khó ló cái khôn. Mình nhận ra là mọi người sẽ nhận được 1 đống báo cáo dài 40-150 trang, một đống bài báo kiểu World in 2026 của Economist, Review list bài đọc, top cited papers, etc. mà không biết bắt đầu đọc từ đâu.
Thế là mình nghĩ mình sẽ tạo ra giá trị bằng cách bổ sung vào đó 1 góc nhìn tổng quát, ngắn gọn của người phải ngồi đọc đống đồ đó và tổng hợp, comment, làm slide, là đủ thứ từ đó. Bên dưới là tóm tắt tổng thể góc nhìn của mình về các động lực tăng trưởng và câu chuyện vĩ mô lẫn thị trường của 2026.
Qua đó hi vọng bạn sẽ có một cái nhìn ngắn gọn dễ nhớ về câu chuyện tăng trưởng đến từ đâu trước khi bạn bắt đầu tiêu hóa đống tài liệu đó kỹ lưỡng hơn.
2026 - Tăng trưởng đến từ đâu?
Thứ nhất, năm 2026 vẫn sẽ là năm tăng trưởng tàm tạm, tiếp tục đà suy yếu đã bắt đầu từ 2024.
Thứ hai, tăng trưởng khả năng cao đến từ vốn đầu tư tiếp tục được bơm ra nền kinh tế. Tuy nhiên, khác với thời điểm đầu 2025, nơi mà dân tình kỳ vọng lãi suất sẽ được cắt giảm hàng loạt, ngay cả với Mỹ dù cắt trễ thì vẫn cắt kha khá, dư địa cắt lãi suất của 2026 không còn nhiều. Các bạn sẽ bắt đầu thấy một số động thái của những diễn biến cuối chu kỳ tín dụng, ví dụ cho vay lãi cao trá hình, tiền thấy vẫn bơm ra, lãi suất vẫn hạ nhưng mà điều kiện tín dụng khó hơn.
Thứ ba, vì dư địa nới lỏng chính sách tiền tệ không còn nhiều, dân tình phải dựa vào cú hích đầu tư công và những khu vực được chính phủ ưu tiên (tín dụng tư nhân sẽ chảy vào đó).
Thứ tư, điều đó tạo ra một nền kinh tế hai tốc độ, trong đó những khu vực được ưu tiên như AI đang hút vốn ở Mỹ và Trung Quốc nhưng đồng thời đã bộc lộ một số khu vực khó tiếp cận vốn, trong đó nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ trúng chiêu.
Thứ năm, trên thị trường tài sản, vàng vẫn đang hút tiền và nhiều khả năng vẫn sẽ hút tiền. Tiếp đó là BĐS và chứng khoán ở nhiều nước dù một số nước tìm cách hạ nhiệt. Nó phản ánh sự thiếu niềm tin vào đồng tiền của các quốc gia, bất kể quốc gia lớn hay nhỏ.
Thứ sáu, pha hạ nhiệt quá đà của bất động sản ở một số nước có thể dẫn đến tình trạng như Trung Quốc - dù họ đang nhận ra và xả van nhưng xe cũng đang có dấu hiệu trượt như Trung Quốc. Trái lại, một vài thị trường bất động sản đắt điên khùng vẫn đang tiếp tục đắt. Khả năng là sẽ tạo thành một sự phân hóa của thị trường bất động sản trên toàn cầu và ở một số nước cái sự mắc của bất động sản sẽ lên đến mức chính trị gia phải tìm cách làm gì đó.
Thứ bảy, sự lệch pha của thị trường tài sản và nền kinh tế thực sẽ ngày một rõ ràng ở một số nước. Kinh tế thực yếu, đặc biệt là khu vực sản xuất, ví dụ Anh-Mỹ-Châu Âu, nhưng một số phân khúc tài sản vẫn tăng như khùng.
Thứ tám, những điểm các báo cáo khá đồng ý:
Vàng sẽ vẫn giữ giá hoặc lên
Chứng khoán Mỹ và Châu Âu vẫn sẽ lên
Emerging market (có VN rồi) dự kiến sẽ được quan tâm hơn. China cũng dự đoán sẽ có một năm tốt hơn.
Lãi suất Mỹ sẽ đi xuống và một số nước Châu Âu khác, nhưng dư địa không còn lớn. Nhật sẽ phải tăng lãi suất.
AI sẽ là động lực tăng trưởng lớn ở Mỹ, Trung Quốc và nhiều nước
Tiêu dùng tiếp tục chịu sức ép
Nhiều chính phủ vật lộn với sức ép tài khóa
Địa chính trị vẫn còn phức tạp
Rủi ro thuế quan vẫn còn đó
Thứ chín, những điểm các báo cáo còn bất đồng:
View về sức mạnh của đồng yen và đồng USD, chỗ bảo sẽ yếu đều, chỗ bảo ông này mạnh, ông kia yếu và ngược lại.
Khác biệt quan điểm về giá dầu và mức độ rủi ro địa chính trị
Góc nhìn về AI bubble
Và tất nhiên là khác nhau dự báo về con số tăng trưởng, earnings growth, cuối năm 2026 index bao nhiêu điểm, .v.v
Khác nhau về góc nhìn rủi ro chính 2026
Thứ mười, mình nghĩ các bạn cần nhớ câu này khi đọc mấy báo cáo/dự báo cuối năm về năm mới. “One of the biggest challenges for investors is recognizing exactly how little we know about what the future holds.” (Một trong những thách thức lớn nhất đối với các nhà đầu tư là nhận ra rằng chúng ta biết rất ít về tương lai).
Nói chung đọc chơi cho biết, bà con làm báo cáo công phu, đọc chart hay, học cách bà con phân tích, lập luận, chứ vật đổi sao dời, biết được trend chung chung chứ nhiều cái thì dễ thay đổi lắm. Quan trọng là thích ứng và dự phòng rủi ro.
BÀI ĐỌC MÌNH GIỚI THIỆU TUẦN NÀY: AI được huấn luyện từ sách lậu
Bài đọc top tuần này mình giới thiệu là bài này. “Thư viện bóng tối”: Anh hùng hay đạo tặc?
Nguyên nhân là nó ít nhiều liên quan đến một số thứ mình đang làm và đụng trúng câu chuyện này. Anh em nào train AI model mà dùng thử một số nội dung thì ít nhiều có khi đã dùng data lấy từ cái “thư viện Robinhood” này.
Một cách nào đó, cả thế giới đang xài AI ầm ầm và không biết rằng phần nhiều những gì bà con đang được AI “tư vấn” là được nó chôm từ các nguồn sách lậu :)
Ngoài phục vụ nhu cầu tải sách lậu của các cá nhân, các thư viện bóng tối còn đang nổi lên như một kho tài nguyên ngồn ngộn hoàn toàn miễn phí dùng để huấn luyện mô hình ngôn ngữ lớn được các công ty phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) ưa chuộng.
…
Apple là công ty mới nhất trong số các ông lớn công nghệ vướng phải rắc rối pháp lý liên quan đến việc sử dụng sách lậu để huấn luyện AI.
Theo đơn kiện tập thể do hai nhà khoa học đến từ Đại học tiểu bang New York nộp lên tòa sơ thẩm liên bang Hoa Kỳ ngày 9-10, Apple bị cáo buộc vi phạm luật bản quyền khi sử dụng các tài liệu được tải lậu và bản sao của sách điện tử để đào tạo công cụ Apple Intelligence.
Trong số các tập dữ liệu được Apple sử dụng để huấn luyện mô hình OpenELM có “Books3” - một cơ sở dữ liệu sách vi phạm bản quyền bao gồm những cuốn sách mà nguyên đơn là tác giả, theo trang Bloomberg Law.
Trước đó, Apple từng bị hai tác giả khác kiện với cáo buộc rằng công cụ “cào” dữ liệu Internet tự động Applebot của công ty đã lấy tài liệu từ các thư viện bóng tối.
…
Thông thường, các công ty công nghệ bào chữa cho hành vi của mình bằng cách tuyên bố rằng chúng tuân theo học thuyết “sử dụng hợp lý” (fair use) trong pháp luật về sở hữu trí tuệ.
Học thuyết này cho phép sử dụng tác phẩm có bản quyền mà không cần xin phép trong một số trường hợp nhất định nhằm phục vụ lợi ích công cộng chẳng hạn như giáo dục, nghiên cứu, bình luận, đưa tin hoặc phê bình.
Ít nhất 2 trong số các vụ kiện liên quan đến vấn đề này - một vụ nhắm đến Meta và vụ kia là Anthropic - đã được tòa xử theo hướng có lợi cho các công ty AI. Tuy nhiên, vấn đề vi phạm bản quyền trong đào tạo AI vẫn chưa ngã ngũ khi nhiều vụ kiện vẫn đang được xem xét bởi hệ thống tòa án trên khắp nước Mỹ.
…
Những nội dung trao đổi nội bộ qua thư điện tử của Meta được tòa án công bố hồi đầu năm nay dường như cho thấy công ty này đã cố ý sử dụng sách vi phạm bản quyền trong huấn luyện AI.
Các email được công khai là do một công ty luật đã đệ đơn kiện tập thể lên tòa án liên bang Mỹ thay mặt cho các tác giả chống lại OpenAI và Meta, cáo buộc các công ty này sử dụng trái phép tài liệu có bản quyền để đào tạo các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT và Llama.
Theo đó, Meta đã tải “ít nhất 81,7 terabyte dữ liệu từ nhiều thư viện bóng tối như Anna’s Archive, Z-Library và LibGen” cho mục đích này. Cứ cho mỗi tài liệu “nặng” 1MB, số dữ liệu nói trên tương đương gần 82 triệu quyển sách/tài liệu.
Tài liệu được công bố cho thấy Meta biết rõ LibGen là nền tảng trái phép, đồng thời thể hiện quan ngại trong nội bộ công ty về hệ quả nếu các đơn vị quản lý biết được Meta đang huấn luyện Llama bằng dữ liệu không có bản quyền.
Thậm chí, bộ phận pháp lý của Meta còn tư vấn rằng công ty nên từ bỏ những nỗ lực xin phép sử dụng dữ liệu có bản quyền và thay vào đó chỉ nên tận dụng các tác phẩm được tải lậu.
…
Đã là “thư viện” thì không thể thiếu “thủ thư”. Jason (người Mỹ, tên nhân vật đã thay đổi) đã sử dụng thư viện bóng đêm từ khi học thạc sĩ vào những năm 2000 bởi giá sách giáo khoa quá đắt đỏ ở Mỹ - có thể lên đến hơn 100 USD mỗi cuốn.
Giờ đã ngoài 40 tuổi, Jason cho biết anh đã quyết định đóng góp lại cho cộng đồng bằng cách trở thành một “thủ thư” tình nguyện cho những thư viện bóng đêm. Công việc của những người như Jason là sắp xếp và phê duyệt những đầu sách do người dùng tải lên.
Đôi khi các tình nguyện viên phải lọc ra những tập tin chứa nội dung quảng cáo hoặc kêu gọi người dùng… mua sách gốc. “Công việc đòi hỏi rất nhiều thao tác thủ công, và không bao giờ có đủ tình nguyện viên” - Jason nói với Le Monde.
Và cũng như một thư viện thông thường, những người sử dụng thư viện bóng đêm được yêu cầu “giữ im lặng”, bởi chia sẻ đường dẫn tới những thư viện này một cách công khai là hành vi phạm pháp ở nhiều quốc gia.
Bạn có thể đọc toàn bộ bài ở đây: “Thư viện bóng tối”: Anh hùng hay đạo tặc?
Mình để lại bài đọc trong một chuỗi các bài liên quan đến vĩ mô và thị trường mà mình nghĩ các bạn nên đọc (có những bài đã từ 1-2 tuần rồi nhưng đều liên quan).
Vĩ mô
Krugman vs Wolf, vibecessions and the US economy’s ‘weird shadows’
A tax on ambition: what Gen Z thinks of the Budget
Chinese Local Governments Risk Replicating Mistakes of LGFVs (bài này podcast phải có đăng ký, mình để lại vì nó hot tới nỗi lên top stories of the month của Caixin và nhiều báo Trung Quốc quote lại)
Japan’s big-spending Takaichinomics is ten years out of date
Can the Chinese economy match Aruba’s?
The mystery of China’s slumping investment
Britain’s budget prioritised Labour’s political survival
Higher Tariffs Take Toll on Global Growth, and Impact Is Set to Linger
Thị trường
Crypto got everything it wanted. Now it’s sinking
What US hedge funds are shorting right now
The Fed’s Tool for Calming Short-Term Funding Markets Is Being Tested
Một vài chart thú vị trong tuần
Lạm phát giá streaming
Người giàu càng giàu và càng thâu tóm tài sản
Một bài liên quan cái chart consumption ở trên Consumer Confidence Fades and Retail Sales Growth Cools
Không có nhận xét nào